Good governance jako standard prawny

Od początku XXI wieku mamy do czynienia ze zjawiskiem przeobrażenia paradygmatu regulacji stosunków prawnych, polegającym na stopniowym przechodzeniu od hierarchicznego do sieciowego i partycypacyjnego modelu koordynacji normatywnej inspirowanego ideą good governance. W piśmiennictwie wskazuje się, że termin governance (współzarządzanie), przeciwstawiany terminowi government (rząd, władze publiczne), został spopularyzowany począwszy od lat 70. i 80. XX wieku, głównie przez przedstawicieli nowej ekonomii instytucjonalnej, a więc w sektorze prywatnym. Kategoria governance umożliwia analizę przeobrażeń prawno-instytucjonalnych, które ujawniły się w procesach zarządzania złożonymi społecznościami i coraz bardziej rozległymi, skomplikowanymi zadaniami. Tymczasem tradycyjna kategoria government nie jest na tyle pojemna, by uchwycić lub wyjaśnić te zmiany i nowe jakościowo elementy zarządzania stosunkami społecznymi w warunkach rozproszenia decyzyjnego, pluralizmu normatywnego i aksjologicznego. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku wyrażenia good governance (dobre rządzenie) zaczęto używać w odniesieniu do działalności władz publicznych i funkcjonowania przestrzeni publicznej. Wraz z upływem czasu w promowanie ideałów good governance włączały się organizacje międzynarodowe, w tym Unia Europejska. W ten sposób idea good governance stała się przedmiotem interdyscyplinarnej debaty i siłą rzeczy przeniknęła też do dyskursu prawniczego. Głównym celem prezentowanej rozprawy jest ukazanie zrealizowanych i nadal możliwych sposobów zastosowania idei good governance w sferze nauk prawnych i praktyki prawniczej. Mechanizmy sieciowego sterowania postrzegane są jako nowa jakość w zarządzaniu reformami instytucji publicznych i obrotem prawnym. Przedmiotem analizy określanej mianem law and governance jest zarządzanie stosunkami społecznymi w obrębie multicentrycznego systemu prawa oraz internormatywność rozumiana jako integrowanie normatywności społecznych z normatywnością prawną w obrębie sieciowych społeczeństw. Natomiast good governance obejmuje zespół wytycznych dotyczących jakości rządzenia w przestrzeni publicznej. Znaczenie zasady good governance w relacjach na linii jednostka – władze publiczne zostało podkreślone w uzasadnieniu wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2009 r. w sprawie Moskal przeciwko Polsce (skarga nr 10373/05). Konieczne jest zatem dokonanie prawnej charakterystyki omawianego sposobu zarządzania oraz określenie, jaki może być jego stosunek wobec relacji ustrojowych łączących konstytucyjne organy państwa. Ma to niewątpliwie znaczenie dla założeń i treści paradygmatu prawa, który przyjmujemy jako podstawę naszych działań praktycznych. Rozprawa ma na celu wykazanie, że kategoria good governance ewoluowała od interpretacji menedżerskiej (neoliberalnej) do sformułowania i instytucjonalizacji określonego standardu prawnego. Good governance jest niewątpliwie nowym zjawiskiem w polskiej nauce prawa, wobec czego konieczne jest rozwiązanie istotnego problemu naukowego – określenia miejsca standardu good governance w polskim porządku prawnym. Niezbędne okazało się zatem poszerzenie zakresu pojmowania standardu prawnego o koncepcję dobrego rządzenia wyłaniającą się z aktów soft law i orzecznictwa z zakresu praw człowieka. Rozprawa została podzielona na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym („Problemy badawcze, założenia badawcze i metodologia”), zostaną przedstawione warsztat badawczy i aparat analityczny, w tym: problemy badawcze, cele badawcze, pytania badawcze, hipotezy badawcze, propozycja prawniczej koncepcji governance oraz metody badawcze. Ustalenia takie są niezbędne, aby uporządkować poziomy analizy i sposoby użycia terminu governance, zrozumieć określone pojęcia z zakresu governance i konsekwentnie posługiwać się nimi w toku dalszego wywodu. Refleksje zawarte w dalszych rozdziałach rozprawy podzielono trzy grupy rozważań (opisową, normatywną i poznawczą – metateoretyczną). Rozdział drugi („Koncepcja good governance”) stanowi merytoryczne wprowadzenie do przedmiotu rozważań, sporządzone w duchu idei integracji zewnętrznej nauk prawnych. Ma on na celu wypracowanie prawniczej koncepcji good governance. Spojrzenie kierowane od governance ku prawu wymaga przedstawienia procesu ewolucji modeli koordynacji normatywnej (hierarchicznego, rynkowego, sieciowego). Następnie zostaną ukazane dwa paradygmaty badawcze governance: teoretyczny i prawno-instytucjonalny. W dalszej kolejności zostaną zaprezentowane argumenty krytyczne dotyczące idei (good) governance. Rozdział drugi wieńczą refleksje poświęcone praktycznym zastosowaniom różnych postaci koncepcji teoretycznej good governance w sferze stosunków prawnych. Rozdział trzeci („Normatywność good governance i jej konsekwencje”) stanowi centralną część rozprawy, która ma na celu przeprowadzenie filozoficznoprawnej krytyki idei good governance oraz zrekonstruowanie znaczenia (sensu) i treści standardu prawnego good governance, w tym prawa do rzetelnego i sprawnego działania instytucji publicznych oraz prawa do dobrych polityk publicznych. Zostaną w nim przeanalizowane podstawy legitymacji standardu dobrego rządzenia oraz podstawowe instrumenty regulacyjne good governance. Przedyskutowane zostanie także zagadnienie legitymizacji zasad prawa w świetle idei good governance. Rozprawę zamyka rozdział czwarty („Good governance jako kategoria poznawcza”). Rozpatrzona zostanie tutaj kwestia aplikacji standardu good governance do określonych rozwiązań instytucjonalnych w obszarze prawa. Rozdział ten ma na celu przedstawienie perspektywy dalszego wykorzystania standardu prawnego good governance w roli kryterium wspomagającego porządkowanie i doskonalenie współczesnego prawa oraz ukazanie owego standardu jako przedmiotu procesów demokratycznej legitymizacji.

Since the beginning of the 21st century there has been a phenomenon of transforming the regulatory paradigm of legal relations, consisting of progressive shift from a hierarchical to a network and participative model of normative coordination inspired by the idea of good governance. The literature indicates that the term governance, contrasted with the term government, was popularized from the 1970s and 1980s, mainly by the representatives of the new institutional economy, in the private sector. The governance category allows analysis of legal and institutional changes that have emerged in the management processes of complex communities and increasingly extensive, complex tasks. Meanwhile, the traditional government category is not sufficiently large to capture or explain these changes and new qualitatively elements of managing social relations in the conditions of decision-making dispersion, normative and axiological pluralism. At the turn of the 1980s and 1990s, good governance expressions began to be used in relation to the activities of public authorities and the functioning of the public sphere. Over time, international organizations, including the European Union, have been involved in promoting the ideals of good governance. In this way, the idea of good governance has become the subject of interdisciplinary debate and has also permeated the legal discourse. The main aim of presented dissertation is to show the realized and still possible ways of applying the idea of good governance in the sphere of legal sciences and legal practice. Network steering mechanisms are perceived as a new quality in governance of public sector reforms and legal relationships. The subject of the analysis reffered to as law and governance is the management of social relations within the multicentric legal system and internormativity understood as integration of social normativity with legal normativity within network societies. Good governance, in turn, includes a set of guidelines on the quality for governance in the public sphere. The importance of the principle of good governance in relations between individuals and the public authorities was emphasized in the justification of the judgment of the European Court of Human Rights of September 15 2009 in the case of Moskal v. Poland (application No. 10373/05). It is therefore necessary to make a legal description of the management mode in question and to determine what its relation to the constitutional relations of the constitutional organs of the state may be. This is undoubtedly significant for the assumptions and content of the paradigm of law, which we accept as the basis of our practical activities. The dissertation aims to show that the category of good governance has evolved from the managerial (neo-liberal) interpretation to the formulation and institutionalization of a specific legal standard. Good governance is undoubtedly a new phenomenon in Polish law science, so it is necessary to solve a significant scientific problem – to determine the place of the good governance standard in the Polish legal order. Therefore, it became necessary to expand the scope of a legal standards' understanding with the concept of good governance emerging from soft law acts and human rights case law. The dissertation has been divided into four chapters. In the first chapter ("Research problems, research assumptions and methodology"), a research workshop and analytical apparatus will be presented, including: research problems, research goals, research questions, research hypotheses, proposal of legal definition of governance and research methods. Such arrangements are necessary to order the levels of analysis and ways of using the term governance, to understand specific concepts in the field of governance and consistently use them in the course of further discussion. Reflections contained in the next chapters of the dissertation were divided into three groups of considerations (descriptive, normative and cognitive – metatheoretical). The second chapter ("Good governance concept") is a substantive introduction to the subject of reflection, drawn up in the spirit of the idea of external integration of legal sciences. It aims to develop a legal concept of good governance. The view directed from the governance towards the law requires the presentation of the process of evolution of normative coordination models (hierarchical model, market model, network model). Then, two research paradigms of governance: theoretical and legal-institutional will be shown. Next, critical arguments regarding the idea of (good) governance will be presented. The second chapter is crowned with reflections devoted to practical applications of various forms of the theoretical concept good governance in the sphere of legal relations. The third chapter ("Normativity of good governance and its consequences") is the central part of the dissertation, which aims to conduct philosophical legal criticism of the idea of good governance and to reconstruct the meaning (sense) and content of the legal standard of good governance, including the right to reliable and efficient operation of public institutions and the right to good public policies. It will analyze the conditions of possibility (the basis of legitimacy) of good governance and the basic regulatory instruments of good governance. The issue of legitimization of the law in the light of the idea of good governance will also be discussed. The dissertation is closed by the fourth chapter ("Good governance as a cognitive category"). The question of application of the good governance standard to specific institutional solutions in the area of law will be considered here. This chapter aims to present the perspective of further use of the legal standard of good governance as a criterion supporting the organization and improvement of modern law and showing this standard as the subject of democratic legitimacy processes.