Antyhumanistyczna teoria polityki w myśli Michela Foucaulta

„Antyhumanistyczna teoria polityki w myśli Michela Foucaulta” stanowi próbę odczytania metody epistemologicznej Michela Foucaulta w kontekście filozofii polityki. Jej podstawowym zamiarem formalny polega na tym, by poruszać się „wokół” myśli francuskiego filozofa, odnosząc ją do pojęć innych filozofów, których praca pozostaje w mniejszym bądź większym stopniu pod wpływem dzieła autora „Słów i rzeczy”. By wymienić tylko najważniejszych z nich: Gilles Deleuze, Giorgio Agamben, Jacques Rancière, Bruno Latour, Michael Hardt & Antonio Negri. Foucault uważał, że jego pracę należy postrzegać raczej w kategoriach transcendentalnej „tradycji krytycznej” Kanta, nie zaś, jak chcieliby niektórzy – filozofii polityki lub klasycznej (w rozumieniu Foucaulta: opartej o uniwersalną ideę ciągłości i linearnego rozwoju) historii idei. Dlatego też genealogia i archeologia państwa nie jest wbrew pozorom historią związku, jaki to ustanowiło z nowoczesną myślą antropocentryczną, ani nawet historią dyskursów o polityce (traktowanych jako dokumenty przeszłości skrywające jądro własnej społecznej genezy). Jak pisał Foucault: „Archeologia usiłuje określić nie myśli, wyobrażenia, obrazy, tematy i obsesje, które kryją się lub ujawniają w dyskursach, lecz same te dyskursy, dyskursy jako praktyki posłuszne pewnym regułom”. Stanowi ona raczej składową historii „wyłaniania się myśli” – „historycznej teorii poznania”, zainteresowanej nie tyle samymi efektami epistemicznymi, ale raczej procesem umożliwiania poznania w ogóle, w którym dyskursy funkcjonują dzięki podtrzymującej je władzy, stanowiąc zarazem jej jedyną granicę i wewnętrzną logikę. Nie należy zatem przesadnie rozgraniczać poziomu wiedzy i poziomu władzy w myśli Foucaulta, ani też okresów – archeologicznego i genealogicznego, gdyż zawsze chodzi o to samo – proces subiektywizacji poprzez techniki obiektywizacji – moment, w którym dyskurs jest praktykowany, konstytuując w ten sposób pozytywny byt podmiotu w ramach kontekstu danej episteme. Oczywiście, „transcendentalne” jest tu tylko „pozornie” rozumiane w sensie, jaki nadawał mu Kant. Formacje badane przez Foucaulta należy rozumieć nie jako uniwersalne struktury sensu, bliższe są one raczej polu, na którym praktykuje się sens, każdorazowo go przekształcając. Właściwie należałoby użyć określenia „formacje wyłaniania się dyskursu” lub nawet „formacje praktykowania dyskursu”. A zatem Foucaultowski badacz historii nie posługuje się metafizyką (chyba, że jest to „metafizyka samej materii”), ale działa w ramach żywiołu, który należałoby – za Deleuze’m i Guattarim – określić mianem empiryczno-transcendentalnego (co odbiera tym samym zasadność obu tym kategoriom). Podejście Foucaulta posiada bardzo istotne implikacje we współczesnej filozofii polityki: w związku z jego twierdzeniem, że “władza to wiedza i odwrotnie”, pozwala ono na analizę przekształceń sfery politycznej jako elementu zmian epistemologicznych, które rozpoczęły się w Europie wraz z wkroczeniem nauk humanistycznych na scenę wiedzy. Foucault próbował nakreślić coś więcej niż tylko narodziny takiej lub innej technologii władzy – oznaczałoby to z konieczności regresję do wcześniejszych substancjalnych i metafizycznych koncepcji suwerenności i prawa. Jego intencją pozostawało natomiast analizowanie narodzin nowoczesnego państwa w ramach biopolitycznego paradygmatu gouvernementalité, który wiązał on ściśle z przemianami w strukturze podmiotowości w myśli europejskiej.

"Antihumanistic Political Theory in the Thought of Michel Foucault" is an attempt to read the epistemological method of Michel Foucault in the context of political philosophy. Its basic formal premise is moving in a circular motion, “around” thinking of the French philosopher, so as to relate it incessantly to the concept of other philosophers and social thinkers whose work is more or less heavily influenced by the author of "The Order of Things". I will mention only the most important ones: Gilles Deleuze, Giorgio Agamben, Jacques Rancière, Bruno Latour, Michael Hardt & Antonio Negri. Foucault himself thought that one should view his work in terms of Kant’s „transcendental critical tradition” rather than the structural doctrine or classical philosophy (based on the universal idea of continuity and linear development) of the history of ideas, as some would like. Therefore, although it may seem so, the genealogy and archaeology of the state is not the history of the relation it developed with modern anthropocentric thinking or even the history of political discourse (treated as documents of the past concealing the nucleus of its own social genesis). Foucault wrote in "Archaeology of Knowledge": “Archaeology tries to define not the thoughts, representations, images, themes, preoccupations that are concealed or revealed in discourses; but those discourses themselves, those discourses as practices obeying certain rules”. Rather, it is a component of the history of “emergence of ideas” – “historical epistemology”: interested less in epistemic effects as such, more in the process whereby cognition is made possible at all, where discourses function thanks to the power which supports them, and which at the same time are its only limit and internal logic. Hence I try to not exaggerate the distinction between level of knowledge and level of power in Foucault’s thinking, or the archaeological and genealogical periods, because Foucault’s objective is always the same – the process of subjectification by means of the technique of objectification – the moment in which discourse is practiced and which thus constitutes the subject’s positive being in the context of a given episteme. Of course here “transcendental” is only “seemingly” understood according to the meaning given to it by Kant. The formations which Foucault studies should be understood not as “universal meaning structures”. They are more like the field where meaning is practiced, and forever transformed. We should really apply the terms “formations of discourse emergence” or even “discourse practice formations”. Therefore, Foucault’s history researcher does not apply metaphysics (unless it is the “metaphysics of matter itself”). He operates within the framework of an element which we should call, after Deleuze and Guattari, empirical-transcendental, thereby rendering both categories purposeless. Foucault’s approach has basic methodological advantages for the present political philosophy: it enables us to analyse transformation of the political field as an element of the epistemological changes which began in Europe with the entry of the humanities into the knowledge scene in accordance with the principle that power is knowledge and vice versa. Foucault wanted to demonstrate not so much the birth of yet another technology of “governance” – had he done so, this would inevitably have caused a regression to earlier substantial, metaphysical conceptions of legitimacy and law. His intention was to analyse the birth of the modern state within the biopolitical paradigm of "gouvernementalité" which he associated with the general reformulation of the structure of the subject in European thinking.