Ceramika okresu hellenistyczno-rzymskiego z obszaru Fenicji a wytwórczość garncarska warsztatów z Porphyreon/Jiyeh (Liban)

Dysertacja poświęcona jest analizie i klasyfikacji typologicznej amfor i ceramiki kuchennej pozyskanych w trakcie polsko-libańskich badań archeologicznych na stanowisku Jiyeh (starożytne Porphyreon) w południowym Libanie. Opiera się zatem na całkowicie nieznanym, a niezwykle ważnym z punktu widzenia historii starożytnego handlu i rzemiosła, oryginalnym materiale zabytkowym. Pod względem chronologicznym praca koncentruje się na okresie hellenistycznym oraz rzymskim (od II wieku p.n.e do końca II wieku n.e.). Porphyreon funkcjonował wówczas jako lokalne centrum produkcji naczyń glinianych, o czym świadczą odpady produkcyjne odkryte w trakcie prac wykopaliskowych na stanowisku. Tym samym Jiyeh (Porphyreon) jest drugim po Bejrucie (Berytus) rozpoznanym archeologicznie ośrodkiem na wybrzeżu Libanu, specjalizującym się w tego typu działalności rzemieślniczej. Nadrzędnym celem niniejszej pracy było zbadanie, jak produkcja warsztatu funkcjonującego we wspomnianych okresach w Porphyreon wpisuje się w trendy i zjawiska charakterystyczne dla wytwórczości garncarskiej w Fenicji. Ponadto w pracy tej została podjęta próba odpowiedzenia na pytanie, czy kompleksowe studia nad ceramiką produkowaną w Porphyreon, dodatkowo podparte źródłami pisanymi wymieniającymi tę miejscowość, mogą być pomocne w określeniu jego terytorialnej przynależności do chora jednego z sąsiednich miast - Sydonu lub Berytus. Jądrem dysertacji jest systematyczna prezentacja naczyń ceramicznych z Jiyeh – ich opis, typologia i określenie chronologii. Istotny aspekt tej części pracy stanowią też laboratoryjne analizy chemicznego składu gliny, wykorzystywanej do wykonywania naczyń, jako jedno z kryteriów odróżnienia ceramiki produkowanej lokalnie w Porphyreon od tej wykonywanej w innych ośrodkach fenickich. Formalna analiza materiału ceramicznego stanowi podstawę do realizacji przedstawionych powyżej zagadnień badawczych. Poczynione w niniejszej pracy ustalenia przyczyniły się do uporządkowania obrazu produkcji naczyń ceramicznych na terenie Fenicji oraz uzupełnienia stanu wiedzy na temat gospodarczego „zaplecza“ tej antycznej krainy. Dotychczasowe studia tego rodzaju opierały się na danych pochodzacych z aglomeracji miejskich, takich jak Sydon, Tyr czy Berytus. Podjęcie zagadnienia produkcji ceramicznej na podstawie materiału zabytkowego z Jiyeh umożliwiło natomiast obranie odmiennej perspektywy – spojrzenia poprzez pryzmat ośrodka o charakterze wiejskim, jakim niewątpliwie był Porphyreon.

This dissertation is dedicated to an analysis and typological classification of amphorae and kitchen vessels excavated by a Polish-Lebanese archaeological mission in Jiyeh (ancient Porphyreon), in southern Lebanon. The work is based on original, previously unknown material which provided important insights into the history of ancient trade and craftsmanship in the region. The chronological scope of the work covers the Hellenistic and Roman periods (from 2nd century BC to the turn of the 2nd century AD). At that time, Porphyreon was a local pottery vessels’ production center, as attested by ceramic production waste discovered at the site. This makes Jiyeh (Porphyreon) the second archaeologically probed pottery-production site on the Lebanese coast (the first one being Beirut – ancient Berytus). The primary goal of this dissertation was studying the Porphyreon workshop in relation to the trends and phenomena typical for Phoenician pottery production at that time. The second goal was using the studies on Porphyreon’s ceramics, combined with analyses of ancient written sources, for ascertaining the site’s administrative subordination to the chorai of one of its neighbor cites – Sidon or Berytus. The core of the dissertation is a systematic presentation of the pottery vessels from Jiyeh, including their description and typological and chronological classification. Results of laboratory analyses of the chemical composition of clay used for the vessels’ production are an important component of this part of the work. They provided one of the basic criteria for distinguishing between vessels that were locally manufactured and those coming from other Phoenician centers. Formal analysis of the ceramic material provides a basis for the realization of the research goals mentioned above. The results of the research undertaken in this dissertation have helped to shed more light on the issue of ceramic vessels’ production in Phoenicia, broadening our knowledge of the economic background of this ancient territory. Previous studies of the subject were based upon data obtained from large urban centers, such as Sidon, Tyre or Berytus. Approaching this issue through the scope of material from Jiyeh allowed for a change in that viewpoint and looking at the problem from a village perspective.