Bezpieczeństwo klimatyczne w świetle prawa międzynarodowego

Ostatnie dekady charakteryzuje bezprecedensowy postęp technologiczny, hiperglobalizacja, zużycie zasobów nieodnawialnych i intensyfikacja zagrożeń wynikających ze zmiany klimatu. Skłania to społeczność międzynarodową do poszukiwania nowatorskich rozwiązań adaptacyjnych – również w kontekście prawnym. Prawo międzynarodowe, którego zadaniem jest ustanowienie ram dla tych zmian, przy jednoczesnym zachowaniu pokoju i bezpieczeństwa na świecie, wymaga aktualizacji w obliczu rozwijających się zagrożeń o charakterze środowiskowym. Raporty Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu ONZ (Intergovernmental Panel on Climate Change) podkreślają wieloaspektowość negatywnych skutków zmiany klimatu, które stymulują istniejące już zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, stając się swoistym „katalizatorem konfliktów”. W wyniku deficytu podstawowych zasobów naturalnych, ekstremalnych zjawisk pogodowych, podnoszenia poziomów mórz i degradacji terenów zdatnych do życia, dochodzi do wewnętrznych przesiedleń, migracji do państw sąsiednich oraz eskalacji konfliktów. W następstwie kryzysów klimatycznych, często zagrożona jest integralność terytorialna i suwerenność państw. Aby odpowiedzieć na te wyzwania, konieczne jest istnienie adaptacyjnych rozwiązań, autentycznych więzi i trwałych instytucji w ramach prawa międzynarodowego. Jednakże głównym wyzwaniem pozostaje podział odpowiedzialności państw za przeszłe i obecne emisje gazów cieplarnianych. Istnieje potrzeba uznania „długu historycznego” państw przemysłowych oraz zróżnicowanego stopnia zagrożenia skutkami zmiany klimatu. Obecne rozwiązania prawne, zawarte w Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, w Protokole z Kioto oraz w Porozumieniu paryskim, zakładają stosowanie zasady wspólnej, ale zróżnicowanej odpowiedzialności, wymianę informacji, innowacji i technologii, które są niezbędne do skutecznej adaptacji na poziomie globalnym. Nadal brakuje jednak skutecznych mechanizmów egzekwowania tych ustaleń. Celem niniejszej pracy jest wykazanie nierozłącznej więzi między prawem ochrony środowiska a bezpieczeństwem międzynarodowym. Przedstawia ona zmianę klimatu jako zagrożenie dla praw człowieka i obywatela, a także rozwój koncepcji bezpieczeństwa klimatycznego. W pracy przeanalizowane zostały wybrane umowy międzynarodowego prawa ochrony środowiska, z uwzględnieniem istniejących rozwiązań na poziomie międzynarodowym, europejskim i polskim. Praca zawiera również rozważania nt. znanego doktrynie stanowiska o potrzebie przedefiniowania zasad prawa międzynarodowego i rozszerzenia kompetencji organizacji międzynarodowych w celu skutecznego egzekwowania odpowiedzialności za działania nieuczciwe.

Past decades are characterized by unprecedented technological progress, hyper-globalization, non-renewable resource consumption and intensification of the threats posed by climate change. These are prompting the international community to seek innovative adaptation solutions - including in the legal context. International law, aimed at establishing a framework for these changes while maintaining global peace and security, needs to be updated in the context of evolving environmental threats. Reports of the UN Intergovernmental Panel on Climate Change emphasize the multifaceted nature of the negative effects of climate change, which stimulate already existing threats to national and international security, becoming a conflict catalyst. As a result of the shortage of primary natural resources, extreme weather events, rising sea levels and degradation of livable land, internal displacement, migration to neighboring countries and escalation of conflicts are occurring. In the wake of climate crises, the territorial integrity and sovereignty of states are often threatened. Adaptive solutions, authentic ties and durable institutions within the framework of international law are needed to respond to these challenges. However, the main challenge remains the allocation of responsibility among states for past and present greenhouse gas emissions. There is a need to recognize the historical debt of industrial countries and the varying degrees of vulnerability to climate change impacts. The current legal arrangements, embodied in the UN Framework Convention on Climate Change, the Kyoto Protocol and the Paris Agreement, imply the application of the principle of common but differentiated responsibilities, the exchange of information, innovation and technology, which are essential for effective adaptation at the global level. However, effective mechanisms for enforcing these arrangements are still lacking. The purpose of this study is to prove the inextricable link between environmental law and international security. Specifically, it presents climate change as a threat to human and civil rights, as well as the development of the concept of climate security. The work examines selected agreements of international environmental law, taking into account existing solutions at the international, European and polish levels. The work also considers the position on the need to redefine the principles of international law and expand the competence of international organizations to effectively enforce responsibility for dishonest actions.