The origin and development of funerary portrait relief in Roman Syria. Study of cultural interactions in the Roman East between 64/63 BCE and 273 CE

Celem niniejszej pracy jest odpowiedź na pytanie o genezę powstania nagrobnego portretu reliefowego w Rzymskiej Syrii oraz prześledzenie jego faz rozwoju ukazanych na tle procesów społecznych i kulturowych zachodzących na pograniczu Śródziemnomorza i Azji w ciągu pierwszych trzech wieków naszej ery. Wyjątkowa waga tej kategorii zabytków wynika m.in. z imponującej liczby zachowanych egzemplarzy, a także z ich wyróżniających cech stylistycznych i ikonograficznych. Uzasadnia to poszukiwanie przyczyn popularności tego typu formy reprezentacji na rzymskim Wschodzie, zwłaszcza, że pomimo tak istotnego znaczenia, do tej pory nie podjęto nigdy próby usystematyzowania i analizy porównawczej tej grupy obiektów. Fakt, że w Syrii toczy się wojna, a wiele z dyskutowanych obiektów uległo zniszczeniu lub jest zagrożone tym bardziej uzasadnia potrzebę podjęcia badań. Jest to materiał unikatowy i należący do światowej klasy zabytków dziedzictwa kulturowego. Rzymska Syria była zresztą regionem ogromnie różnorodnym krajobrazowo, jak i kulturowo, co opisane zostało w rozdziale pierwszym. Zwrócono uwagę na to, że na terenie prowincji mieszała się tradycja miejscowej, semickiej ludności, Greków zamieszkujących te tereny od czasów Aleksandra i Rzymian, reprezentowanych głównie przez wojsko i urzędników. W każdym z centrów produkcji, jakie mieściły się na północy w okolicach miasta Zeugma nad Eufratem, w położonej na stepie Palmyrze oraz na żyznych obszarach Południa, stosunek do tych trzech tradycji był różny, każdy z tych terenów miał zresztą odmienny krajobraz, materiał rzeźbiarski oraz standard artystyczne. Rozdział drugi zawiera przede wszystkim definicję formalną nagrobnego portretu reliefowego z Rzymskiej Syrii, który rozumiany jest jako przedstawienie półfigurowe wykonane w reliefie na płycie z miejscowego kamienia, wapienia bądź bazaltu. Te charakterystyki odróżniają go od arystokratycznego popiersia rzymskiego, wykonanego z reguły w pełnej rzeźbie, z marmuru i wolnostojącego. Natomiast portrety nagrobne umieszczano w rzymskiej Syrii z reguły bezpośrednio w pobliżu pochówku, wmurowane w ściany grobowca, często bezpośrednio w pobliżu pochówku zmarłego. Ukazywały one osoby należące do warstwy społecznej miejscowych notabli, których stać było na tego typu formę upamiętnienia. Podobieństwo do zmarłych było problematyczne, podjęte rekonstrukcje procesu produkcji sugerują, że produkowano je najczęściej seryjnie, a następnie wykańczano detale dekoracji na prośbę rodziny, która kupowała konkretny relief. Tak wykonane komunikowały przede wszystkim rolę społeczną zmarłego, za pomocą takich elementów jak fryzura, ubiór i atrybuty. Z reguły na płycie wyryte było epitafium, w Palmyrze najczęściej po aramejsku, na innych stanowiskach po grecku, bardzo rzadko po łacinie. Do dzisiaj zachowało się ponad 50 portretów datowanych bezwzględnie datą śmierci wymienioną w epitafium lub inskrypcji fundacyjne jgrobowca. Stanowią one szkielet chronologiczny pracy, oraz podstawę do dyskusji o identyfikacjach społecznych mieszkańców rzymskiej Syrii, którzy komunikowali swoje role społeczne łącząc w różny sposób idiomy kulturowe należące do trzech różnych tradycji obecnych w regionie, aramejskiej, greckiej i rzymskiej. Konstrukcja struktury chronologicznej pracy przebiega na tle dyskusji dorobku badań nad portretem rzymskim. Stan badań nad portretem z rzymskiej Syrii został streszczony w rozdziale drugim. Obecnie zostaje on określony jako specyficzne medium komunikacji, które posługując się takimi środkami wyrazu takimi jak styl, realism społeczny, dokładność etnograficzna, kompozycja, ikonografia oraz epitafium tworzy określony system znaków – komunikujący określony pakiet środków wyrazu interpretowany jako semiotyka, realizowana przez pakiet retoryk. Podkreślony jest synkretyczny charakter tego procesu, który dokumentował dialog symboliczny, jaki społeczności rzymskiej Syrii prowadziły z aktualnymi trendami społecznymi w prowincji, na obszarze rzymskiego Lewantu, w gr

The aim of this work is to investigate the origins of funerary relief portraits in Roman Syria and to define their stages of development against the backdrop of the social and cultural processes taking place at the border between the Mediterranean area and Asia during the first three centuries of our era. The exceptional importance of this category of monuments is evidenced by the impressive number of surviving portraits, as well as their distinctive stylistic and iconographic features. This justifies a search for the reasons of the popularity of this type of representation in the Roman East, especially since no attempt had been made so far to systematize and carry out a comparative analysis of this group of objects, despite their obvious importance. The fact that there is a war going on in Syria and many of the discussed artefacts have been destroyed or are threatened is all the more reason to study this subject. Theseartefacts are unique and belongs to world-class monuments of cultural heritage. Moreover, Roman Syria wasa region of enormous variety in terms of landscape and culture, as described in the first chapter. The province hosted a mix of traditions of the local Semitic population, the Greeks who had lived in these areas since the times of Alexander and the Romans, represented mainly by the army and officials. In each of the production centres, located in the north near the city of Zeugma on the Euphrates, in Palmyra in the steppe, and in the fertile areas of the South, the attitude to these three traditions was different, each of these areas had a different landscape, sculptural material and artistic standards. The second chapter contains primarily a formal definition of a funerary relief portrait from Roman Syria. It is understood as a half-figure representation made in relief on a slab of local stone – limestone or basalt. These characteristics distinguish it from the aristocratic Roman bust, usually made as a full, free-standing sculpture in marble. On the other hand, in Roman Syria, funerary portraits were placed as a rule directly near the burial, embedded in the walls of the tomb, often directly near the final resting place of the deceased. They depicted people belonging to the social class of local notables who could afford this type of commemoration. The resemblance to the dead was problematic, as attempts to reconstruct the production process suggest that the portraits were most often mass-produced, and only later would details and decorations be added as finishing touches at the request of the family who had purchased a particular relief. This production process made them into artefacts that communicated primarily the social role of the deceased with the help of such elements as hairstyle, clothing and attributes. As a rule, an epitaph was carved on the slab, in Palmyra most often in Aramaic, in other places in Greek, very rarely in Latin. More than 50 such portraits have survived until this day, absolutely dated by the time of death mentioned in the epitaph or the foundation inscription of the tomb. They constitute the chronological backbone of the thesis and the basis for a discussion of social identifications of the inhabitants of Roman Syria who communicated their social roles by combining different cultural idioms belonging to three different traditions present in the region: Aramaic, Greek and Roman. The chronological structure of the thesis is set against the background of all the research carried out on Roman portraits. The state of the research on portraits from Roman Syria is summarized in chapter two. Currently, it is defined as a specific medium of communication which used such means of expression as style, social realism, ethnographic accuracy, composition, iconography and epitaphs to create a specific system of signs meant to communicate a specific package of means of expression interpreted as semiotics and implemented by a package of rhetorics. I emphasize the syncretic nature of this proces