Obywatele, rywale, konsumenci. Mieszkańcy stolicy wobec ograniczonej dostępności usług publicznych

Dostępność usług publicznych jest jednym z istotnych elementów określających poziom ładu przestrzennego w mieście oraz jakości życia mieszkańców. Współcześnie jednak, ze względu na przemiany terenów zurbanizowanych i związane z nimi zjawisko rozlewania się miasta, dostęp do usług publicznych zarówno w nowych, jak i starych dzielnicach, może być ograniczony. Podstawowym celem pracy jest rekonstrukcja praktyk mieszkańców w sytuacji ograniczonego dostępu do usług publicznych. Inspirując się perspektywą teoretyczną Pierre’a Bourdieu przyjmuję, że praktyki różnicują się względem klas społecznych. W badaniu wyznaczam trzy klasy społeczne: wyższą, średnią i ludową. Wnioski opieram na badaniu jakościowym realizowanym w latach 2016-2019 w trzech dzielnicach Warszawy: w Wilanowie, Wawrze i Ochocie. W analizach wykorzystywałam dane zastane (m.in.: dokumenty historyczne, dane statystyczne, uchwały i akty prawne) oraz materiał ze 108 indywidualnych pogłębionych wywiadów. W pracy skupiam się na praktykach mieszkańców miasta uwzględniając dwa typy usług: edukacyjne (szkoły podstawowe) i medyczne (przychodnie podstawowej opieki zdrowotnej). Opisuję działalność stowarzyszeń i ugrupowań politycznych stworzonych przez mieszkańców w celu wywierana nacisku na władze dzielnicy na rzecz budowy lub rozwoju usług publicznych. Przyglądam się relacjom sąsiedzkim w dzielnicach. W końcu, przedstawiam różnorodne praktyki podejmowane przez rodziny i gospodarstwa domowe: poczynając od praktyk rodzinnych, poprzez sąsiedzkie, na wyborach edukacyjnych i zdrowotnych kończąc. Rozwijając wątki relacji pomiędzy mieszkańcami, proponuję rozwinięcie koncepcji stylów życia Pierre’a Bourdieu. Przeprowadzone analizy potwierdzają tezę o klasowym zróżnicowaniu praktyk. Sugerują jednakże, że klasa ludowa nie zawsze przyjmuje całkowicie zdominowaną pozycję, lecz – w określonych sytuacjach – jest skłonna domagać się równomiernej dystrybucji usług publicznych. Analiza praktyk doprowadziła mnie ponadto do wniosku, że dostępność usług publicznych dla wielu mieszkańców nie sprowadza się jedynie do przestrzennego wymiaru: ma charakter bardziej zniuansowany. Przedstawione wnioski sprawiają, że przedstawiona praca stanowi istotny wkład zarówno w dziedzinę socjologii, geografii społecznej, jak również szerzej pojmowanych studiów miejskich. Praca podzielona jest na trzy części zawierające łącznie siedem rozdziałów. W rozdziale pierwszym i drugim przedstawione są podstawy teoretyczne pracy. W rozdziale drugim opisana jest metodologia badania. W rozdziale czwartym omówione są uwarunkowania historyczne i społeczne badanych dzielnic. Ostatnie trzy rozdziały zawierają omówienie wyników badania empirycznego.

Accessibility of public services is one of the most important factors determining the level of urban spatial order and the quality of life of its inhabitants. Nowadays, however, due to the transformations of urban areas and the related phenomenon of urban sprawl, access to public services in both new and old districts may be limited. The main goal of this study is to identify how inhabitants respond to limited access to public services, including practices this elicits. Inspired by the theoretical perspective of Pierre Bourdieu, I aimed to ascertain whether practices differ according to social class. In the study, I have designated three social classes: upper, middle, and working class. The conclusions are based predominantly on qualitative research carried out from 2016 until 2019 in three districts of Warsaw: Wilanów, Wawer and Ochota. This thesis also relies on desk-based research (including historical documents, statistical data, resolutions, and legal acts) and materials from 108 in-depth individual interviews. I focus on the practices of the city's inhabitants, considering two types of services: educational (primary schools) and medical (primary health care centres). I analysed how inhabitants exert pressure on the local authorities, by establishing associations and political groups. I also took a closer look at neighbourhood relations. Finally, I reconstructed a variety of practices undertaken by families and households: starting with family practices, through neighbourhood practices, and ending with health and school-choice. Having found evidence of conflicts between inhabitants, I propose to expand Pierre Bourdieu's concept of lifestyles. Conducted analyses confirm the thesis, showing how class impacts the differentiation of practices. They suggest, however, that the working class does not always place itself at the completely dominated position; in fact, in certain situations, it postulates an even distribution of public services. The analysis of practices also led me to the conclusion that the accessibility of public services for many inhabitants is not just limited to the spatial dimension: it is more nuanced. The presented conclusions make this doctoral dissertation a significant contribution to the field of sociology, social geography, as well as wider urban studies. The thesis is divided into three parts with a total of seven chapters. The first and second chapter present the theoretical basis of this study. The second chapter describes the research methodology. The fourth chapter discusses the historical and social condition of the chosen districts. The last three chapters discuss the results of the empirical study.