Spółdzielnie jako podmioty rynku pracy we współczesnej Polsce i Czechach

Spółdzielnie (kooperatywy) są podmiotem, który działa na wolnym rynku ale stanowi specyficzną formę działalności gospodarczej. Głównym ich celem działania nie jest bowiem zysk pracodawcy, ale dobro ogółu pracowników funkcjonujących w danej spółdzielni. Dochodzi tu do swoistego dzielenia zarówno wypracowanego zysku, jak i ponoszenia odpowiedzialności za stratę. Działanie spółdzielni jest oparte na zasadach demokratycznych w zakresie podejmowania decyzji, w tym wyboru władz czy reprezentacji. Praca ma na celu opisanie i porównanie kooperatyw w Polsce oraz Czechach po krytycznym dla ruchu spółdzielczego momencie transformacji z gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej. Skupiając się przede wszystkim na roli spółdzielni jako pracodawcy niniejsza praca odpowiada na pytanie, jak i dlaczego kooperatywy straciły swoją dawną pozycję zarówno pod względem liczby działających organizacji oraz liczby pracowników, jak i pewnego prestiżu w zbiorowej świadomości. Kluczowe jest prześledzenie trwającego po dziś dzień procesu, w którym jako jeden z filarów gospodarki II Rzeczypospolitej i Czechosłowacji oraz fundament gospodarki centralnie planowanej stały się obecnie ekonomicznym marginesem. Jak spółdzielnie i ich pracownicy zaadaptowali się do nowej rzeczywistości? Jakie były różnice w drodze do kapitalizmu czeskich i polskich spółdzielni? Jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy Polską a Czechami? Porównując obecny stan ruchu spółdzielczego w dwóch krajach, które przeszły podobną, ale nie identyczną transformację pozwala lepiej zrozumieć współczesne problemy kooperatyw, ale również nadzieje związane z ruchem spółdzielczym, który w ciągu ostatnich lat przeżywa falę nowego zainteresowania jako jedna z możliwych odpowiedzi na kryzysy i kwestie społeczne obecnego świata.

Cooperatives are an entity that operates on the free market, but is a specific form of economic activity. Their main goal is not the employer's profit, but the good of all employees functioning in a given cooperative. There is a kind of division of both the profit earned and the responsibility for the loss. The cooperative's operation is based on democratic principles in terms of decision-making, including the election of authorities or representation. The aim of the paper is to describe and compare cooperatives in Poland and the Czech Republic after the critical moment of transformation for the cooperative movement from a centrally planned economy to a free market economy. Focusing primarily on the role of cooperatives as employers, this paper answers the question of how and why cooperatives have lost their former position both in terms of the number of operating organizations and the number of employees, as well as a certain prestige in the collective consciousness. It is crucial to trace the process that continues to this day, in which, as one of the pillars of the economy of the Second Polish Republic and Czechoslovakia and the foundation of the centrally planned economy, it has now become an economic margin. How did cooperatives and their employees adapt to the new reality? What were the differences on the path to capitalism of Czech and Polish cooperatives? What are the similarities and differences between Poland and the Czech Republic? Comparing the current state of the cooperative movement in two countries that have undergone a similar, but not identical, transformation, allows for a better understanding of the contemporary problems of cooperatives, but also of the hopes associated with the cooperative movement, which in recent years has been experiencing a wave of new interest as one of the possible responses to the crises and social issues of the current world.