Od solidarycy do TypoPolo. Typografia jako obszar negocjowania tożsamości zbiorowych po polskiej transformacji ustrojowej

Praca pod tytułem „Od solidarycy do TypoPolo. Typografia jako obszar negocjowania tożsamości zbiorowych po polskiej transformacji ustrojowej" jest analizą roli, jaką odgrywają różne formy liternicze we współczesnym polskim społeczeństwie. Rozprawa składa się z trzech głównych części, z których każda poświęcona jest innym zagadnieniom z dziedziny typografii i ich kulturowym kontekstom. Założeniem pracy jest stwierdzenie, że litery, w swoim materialnym wymiarze, nie są transparentną reprezentacją języka, lecz odgrywają ważną rolę w tworzeniu znaczeń. Głównym przedmiotem tej pracy jest funkcjonowanie krojów pism w sferze społecznej: ich udział w wyznaczaniu granic między różnymi grupami społecznymi, ich rola w konstruowaniu lokalnych i kulturowych tożsamości i ich funkcje jako elementów wizualnej reprezentacji instytucji politycznych. Taka rola typografii jest możliwa dzięki jej dwoistej naturze: dyskursywnej i niedyskursywnej. Oznacza to, że litery są odbierane jednocześnie jako zapis tekstu (czytamy je) oraz jako obraz (oglądamy je). Równowaga pomiędzy „wizualnym” aspektem liter i ich potencjałem stania się pozornie transparentnym zapisem tekstu jest różna w przypadku różnych krojów pism i wpływa na rolę, którą odgrywają one w kulturze. Pierwsza część pracy poświęcona jest solidarycy, stylowi pisma opartemu na liternictwu znaku NSZZ „Solidarność”. Mocne wizualne oddziaływanie tego pisma wpływa na jego użycia i potencjał stawania się ważnym aktorem politycznym. Część ta omawia problemy autorstwa i praw autorskich do solidarycy oraz ich konsekwencje w wyznaczaniu relacji władzy we współczesnej Polsce. Część ta pokazuje także, jak i dlaczego jeden symbol polityczny może stać się wizualną reprezentacją różnych, często spierających się grup politycznych. Wreszcie część ta ma za zadanie pokazać, jak solidaryca i odbywające się wokół niej dyskusje na temat jej „uprawomocnionych” i „nieuprawomocnionych” użyć, jest odbiciem postpolitycznej kondycji współczesnej sfery publicznej w Polsce. Przedmiotami analizy są wizerunki różnych użyć solidarycy, a także dyskusje toczone wokół nich w popularnych i branżowych mediach. Część druga dotyczy pozornie transparentnych krojów pism, które używane są do zapisu tekstu ciągłego – w przeciwieństwie do pism używanych na plakatach i transparentach (np. solidaryca). Część ta omawia dwa rodzaje takich pism: narodowe i lokalne. Pierwszy z tych terminów, „pismo narodowe”, odnosi się zwykle do krojów zaprojektowanych z myślą o konkretnym języku. Jednakże takie wyjaśnienie jest wątpliwe ze względu na implikowaną przez nie tożsamość narodu i języka. Niejasna natura „krojów narodowych”, popularnych w Polsce przez cały wiek XX, sugeruje ich symboliczne i ideologiczne umocowanie, które jest przedmiotem analizy tej części pracy. Trzecia część rozprawy ma na celu poddanie dyskusji „profesjonalnej” recepcji liternictwa wernakularnego w jego różnych wcieleniach. Ma ona za zadanie pokazać, jak przywłaszczanie amatorskiego, surowego w wyrazie liternictwa, powstałego bez dbałości o zasady „poprawnego projektowania”, może stać się platformą dla konstruowania wielu tożsamości odnoszących się do miasta, klasy społecznej i innych. Część ta proponuje konceptualną ramę krytyki dyskursu ludoznawczego, która służy do omówienia współczesnych strategii i podejść do typografii wernakularnej: od afirmacji i zachwytu po krytykę i odrzucenie. Rozprawa ta jest pracą interdyscyplinarną. Wspomniana podwójna natura typografii, a także interdyscyplinarność samej historii dizajnu i studiów nad dizajnem, wymagają, w mojej opinii, tego typu podejścia. Głównym celem tej pracy jest poddanie dyskusji i możliwe ukazanie, w jaki sposób medium, które jest wizualne, niedyskursywne i jednocześnie nie bazujące na ikonografii, lecz wciąż bardzo demokratyczne – może być narzędziem negocjowania różnych tożsamości w kraju, w którym mają miejsce znaczące przemiany społeczne i kulturowe.

The dissertation titled "From solidaryca to TypoPolo. Type design as a platform for negotiating collective identities in Poland after political transformation" is an analysis of the role of different forms of letters in contemporary Polish society. The dissertation consists of three main parts, each of them devoted to different problems within typography and their different cultural contexts. The argument presented in this dissertation is that letters in their material dimensions are not transparent representation of a language, but play an important role in the meaning making. However, the main point of interest of this thesis is how the typefaces function in the social sphere: how they participate in establishing boundaries between different social groups, how they serve as a means of constructing local and cultural identities and how they can play a role of a visual representation of a political entity. This role of typography is possible owing to its dual nature: discursive and non-discursive. It means that we perceive letters simultaneously as a record of a text (we read them) as well as a visual image (we see them). The balance between the “visual” aspect of letters and their potential in becoming apparently transparent record of a text differs according to particular typefaces and determines the role they play within a culture. The first part, devoted to solidaryca, typographic style based on the lettering of the „Solidarity” trade union logo, is devoted to a typeface whose strong visual impact determines its uses and its potential in becoming an important political actor. This part discusses the problems of authorship and copyright and its implications within power relations in contemporary Poland. It also aims at showing how and why one political symbol can become a visual representation of different, often opponent political groups. Finally it presents how solidaryca and discussions around its “legitimate” and “non-legitimate” uses reflect post-political condition of contemporary Polish public sphere. The objects analyzed in this part are the images of different applications of solidaryca as well as discussions around it in Polish popular and professional media. The second part is devoted to apparently transparent typefaces used to write long texts instead of being used on posters and in signs which is the case of solidaryca. This part discusses two groups of typefaces: national and local. The first term, “national typeface” refers usually to a typeface designed especially for a particular language. However, this explanation is questionable due to the identification of a language and nation it implies. The undefined nature of “national typefaces”, widely designed in 20th century Poland, suggests their symbolic and ideological underpinning which is the subject of investigation in this part. The third part of the dissertation is aimed at discussing the “professional” reception of vernacular lettering in its various embodiments. It attempts to show how an appropriation of amateur, harsh lettering which does not follow the rules of correct design can be a platform for multiple identifications relating to city, social class and so on. This part proposes a conceptual framework of a critique of a discourse of ethnography to discuss contemporary strategies and approaches towards vernacular typography which range from affirmation and enchantment to critique and disgust. The dissertation is an interdisciplinary work. The mentioned dual nature of type design and interdisciplinary nature of design history and design studies demands, in my opinion, this kind of perspective. The main aim of this work is to discuss and possibly reveal how a medium, which is visual but at the same time non-discursive to a large extent and not based on iconography, yet very democratic, could be a tool for negotiating different identities in a country which has undergone important and dramatic social and cultural changes.