Seryjni mordercy jako bohaterowie polskich filmów

Niniejsza praca ma na celu ukazanie sposobu kreowania postaci polskich seryjnych morderców z czasów PRL-u w polskich filmach. Postawiona przeze mnie hipoteza heurystyczna, mówiąca o ich kreacji w filmach z pominięciem ważnych elementów biografii rzeczywistych seryjnych morderców, weryfikowana jest na podstawie analizy czterech dzieł: Anna i Wampir Janusza Kidawy, Jestem mordercą Macieja Pieprzyca, Czerwony Pająk Marcina Koszałka i Ach śpij kochanie Krzysztofa Langa. Dostarczona na ich podstawie wiedza pozwala na zweryfikowanie zgodności kreacji bohaterów ukazanych w filmach z biograficznymi postaciami prawdziwych seryjnych morderców. Odnoszę się także do roli edukacyjnej tych filmów, analizując kreację postaci i ich odniesień do teorii socjologiczno- kryminologicznych i teologicznych, a także wiedzy potocznej. W szczególności nawiązuję do: myśli Petera Vronsky’ego,dotyczącej powszechności zjawiska występowania seryjnych morderców, koncepcji Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Johna Harwooda Hicka, które ukazują sens istnienia zbrodni i zbrodniarzy kategoriach tematyki dotyczącej istnienia zła — ujętej w teodycei, a także teorii socjologicznych Émile’a Durkheima i Roberta K. Mertona, poruszających tematykę występowania i wpływu przestępczości na funkcjonowanie społeczeństwa. Zagadnienie filmowego oddziaływania obrazów ukazujących postacie seryjnych morderców w kinie światowym oraz polskim z czasów PRL-u analizuję poprzez przywołanie popularnych dzieł filmowych oraz określenie ich wpływu na pojmowaną przez widzów rzeczywistość, zwłaszcza w przypadku filmów obrazujących postacie seryjnych morderców. Szczególnie pomocne w tej analizie są ustalenia Elihu Katza i Daniela Dayana, odnoszące się do telewizyjnego kształtowania rzeczywistości i przekazów historycznych. Analiza czterech wspomnianych wyżej polskich filmów ukazuje ich komercyjny charakter. Dzieła te, przedstawiające lub inspirowane postaciami prawdziwych seryjnych morderców, nie ukazują w pełnych wątków biograficznych przestępców, a niekiedy wręcz zmieniają je w celu stworzenia dla widza atrakcyjnej historii. Widoczne jest również w większości dzieł wybiórcze korzystanie z teorii czy koncepcji tłumaczących postacie seryjnych morderców, ich motywację i postępowanie, co zaświadcza o braku koncentracji twórców tych filmów na wątku edukacyjnym dotyczącym seryjnych morderców.

The present work aimed to show how the characters of Polish People's Republic serial killers are created in Polish films. The heuristic hypothesis I posed, which states that they are created in films with the omission of important elements of the biographies of actual serial killers, was verified by analyzing four works: Janusz Kidawa's Anna i Wampir, Maciej Pieprzyca's Jestem Mordercą, Marcin Koszalek's Czerwony Pająk and Krzysztof Lang's Ach śpij kochanie. The knowledge provided on their basis made it possible to verify the correspondence between the creation of the characters portrayed inthe films and the biographical figures of real serial killers. I also referred to the educational role of these films, analyzing the creation of characters and their references to sociological-criminological and theological theories, as well as common knowledge. In particular, I referred to: Peter Vronsky's thoughts on the prevalence of serial killers, Gottfried Wilhelm Leibniz's and John Harwood Hick's concepts, which show the meaning of the existence of crime and criminals in terms of themes concerning the existence of evil - as captured in theodicy, as well as the sociological theories of Émile Durkheim and Robert K. Merton, addressing the incidence and impact of crime on the functioning of society. I analyzed the issue of the cinematic impact of images depicting the characters of serial killers in world cinema and Polish cinema from the communist era by citing popular film works and determining their impact on the audience's understanding of reality, especially in the case of films depicting the characters of serial killers. Particularly helpful in this analysis were the findings of Elihu Katz and Daniel Dayan, relating to the televised shaping of reality and historical messages. Analysis of the four Polish films mentioned above revealed their commercial nature. These works, depicting or inspired by the characters of real serial killers, do not show the full biographical plots of the criminals, and sometimes even change them in order to create an attractive story for the viewer. Also evident in most of the works is the selective use of theories or concepts explaining the characters of serial killers, their motivation and behavior, which testifies to the lack of focus of the creators of these films on the educational thread about serial killers.