Dozwolony użytek utworów w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach jako ograniczenie praw autorskich w celu informacyjnym

Dozwolony użytek chronionych utworów limituje monopol autorski twórcy, wyznaczając granice prawa autorskiego. Jest to spowodowane interesem społecznym, takim jak swobodny dostęp do twórczości, prawo do informacji, dostęp do nauki oraz dóbr kultury. Szczególną wartością zasługującą na ochronę w społeczeństwach demokratycznych jest dostęp do informacji, który w odniesieniu do rynku praw autorskich staje się istotną podstawą ograniczeń praw twórcy. Jednym z bardzo istotnych ograniczeń dla rynku prasy jest uregulowane w art. 26 prawa autorskiego, prawo do przytaczania w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach utworów udostępnianych podczas tych wydarzeń, w granicach uzasadnionych celem informacji. Klauzula ta limituje zakres przytaczania utworów, wskazując, iż powinno się to odbywać „w granicach uzasadnionych celem informacji”. Cel informacyjny jest w tej regulacji podstawą ograniczenia, mającą swe źródło w art. 10 bis ust. 2 Konwencji berneńskiej oraz w art. 5 ust. 3 lit. c Dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.05.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Wskazane w przepisie „granice osiągnięcia celu informacyjnego” stanowią zakres limitujący możliwość korzystania z tej normy oraz podstawę tego ograniczenia praw autorskich. Przytoczenie utworu jest konieczne do rzetelnego poinformowania odbiorcy informacji, popartego możliwie jak najwierniejszym ukazaniem tego, co miało miejsce w czasie wydarzenia. W artykule podjęto próbę ustalenia, przez kogo ów cel informacyjny ma być realizowany i czy może nim być każdy podmiot. Orzecznictwo sądowe podkreśla, że informowanie i rozpowszechnianie informacji należy do prasy, której zadaniem jest informowanie opinii publicznej o określonych faktach społecznych, ekonomicznych, gospodarczych, politycznych, oświatowych, kulturalnych, z zakresu muzyki, filmu, sztuki. Także zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej oraz Ustawą prawo prasowe, „informowanie” następuje w prasie i jest realizowane przez prasę. Odbiorca informacji jest tym samym konsumentem informacji, zajmując pozycję pasywną wobec prasy. Przyjęcie, że każdy podmiot może korzystać z ograniczenia wskazanego w art. 26 prawa autorskiego stanowiłoby naruszenie testu trójstopniowego, czyli zasady zgodnie z którą dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy a także równowagi między interesami twórcy z uprawnieniami korzystających (art. 34, 35 prawa autorskiego). Ograniczenia praw autorskich muszą być powodowane ważnym interesem społecznym, jakim jest w tym wypadku prawo do informacji realizowane przez prasę, a nie przez potencjalnego użytkownika mediów społecznościowych, który dla pochwalenia się, że był na koncercie, udostępnia nagranie z utworem na swoim profilu. Za taką formą korzystania i za tak szerokim prawem do udostępniania utworów w ramach sprawozdań o aktualnych wydarzeniach powinna iść rekompensata na rzecz twórców, wypłacana przez podmioty, które odnoszą z tego tytułu korzyści majątkowe, czyli dostawców treści internetowych. Lawinowe korzystanie z art. 26 prawa autorskiego w mediach internetowych, bez ograniczeń podmiotowych i rekompensaty na rzecz autora, stanowi znamiona działania, które nie uzasadnia dozwolonego użytku, wskutek występowania interesów zasługujących na ochronę. Nieprecyzyjna redakcja art. 26 prawa autorskiego może rodzić błędną wykładnię, bez szczegółowej wykładni celowościowej i systemowej, prowadząc do mylnych wniosków co do adresata normy. W artykule dokonano wykładni przepisu ograniczającego, w szczególności poprzez wyjaśnienie klauzul generalnych w nim występujących, a także określenie granic i zakresu celu informacji wskazanych przez ustawodawcę. Ponadto wykazano, iż regulacja ta, będąca wyjątkiem od zasady korzystania z utworu za zezwoleniem twórcy, powinna mieć zastosowanie dla prasy, a brak wyraźnego ograniczenia podmiotowego nie jest wskazany, co de lege ferenda powinno zostać dookreślone.  Wskazane w przepisie „granice osiągnięcia celu informacyjnego” stanowią zakres limitujący możliwość korzystania z tej normy oraz podstawę tego ograniczenia praw autorskich.