Specyfika tłumaczenia polskojęzycznych tekstów naukowych z zakresu historii Polski XX wieku na język czeski

Niniejsza praca poświęcona jest przekładom na język czeski polskojęzycznych tekstów naukowych z zakresu historii Polski XX wieku, opublikowanych w Czechosłowacji i/w Czechach w latach 1975-2016. Przyjąwszy, że przekładoznawstwo jest nauką interdyscyplinarną, pracę poświęcono nie tylko takim zagadnieniom jak styl naukowy czy tłumaczenie terminów i pojęć specjalistycznych. Praca ta ma na celu również pokazać, dlaczego wydawcy wybrali konkretne teksty do publikacji, w jaki sposób przekłady tekstów naukowych zostały zaprezentowane przez wydawców czeskich, oraz kim byli tłumacze analizowanych przekładów, co ich kształtowało i w jaki sposób podchodzili do swojego zadania. Poza tym, niniejsza praca porusza problem, w jaki sposób w przekładzie oddano elementy kultury wyjściowej oraz czy udało się przekazać wizję autora. W rozdziale pierwszym autorka szkicuje tło teoretyczne oraz przedstawia założenia metodologiczne. Badaczka czerpie przede wszystkim z założeń teorii wielosystemowej, socjologii przekładu oraz metodologii zaproponowanej przez Antoine’a Bermana. Drugi rozdział przedstawia czesko-polskie relacje przekładowe, kwestie wyboru analizowanych tekstów oraz nierówność wymian kulturowych w kontekście międzynarodowego przepływu tłumaczeń. Punktem wyjścia do rozważań zawartych w rozdziale trzecim jest koncepcja paratekstu zaproponowana przez Gérarda Genette’a. Na potrzeby pracy pod pojęciem paratekstu rozumie się wyłącznie peritekst (tytuł pracy, wstęp, przedmowę, okładkę, tzw. skrzydełka książki, przypisy i komentarze) oraz paratekst ilustracyjny (ilustracje, mapy, kalendaria, grafy itp.). W rozdziale autorka rozpatruje kontekstualizacyjną rolę paratekstu. Co więcej, ze względu na to, że paratekst jest również źródłem informacji o oczekiwaniach i potrzebach kultury docelowej, badaczka sporo uwagi poświęca takim zagadnieniom jak paratekst i stereotypy, paratekst i ideologia czy paratekst i cenzura. Rozdział czwarty zaś został poświęcony różnicom kulturowym w polskim i czeskim stylu naukowym. W tym rozdziale autorka przyjęła perspektywę lingwistyczną i odwoływała się do tradycyjnie pojmowanej stylistyki, by pokazać zarówno różnice, jak i podobieństwa stylów naukowych obydwu badanych przykładów. Przedmiotem namysłu stały się także charakterystyczne cechy analizowanych tekstów oraz – w perspektywie porównawczej –charakterystyczne cechy tekstów paralelnych. Rozdział piąty traktuje o krytyce przekładu. Oprócz samej krytyki przekładu analizowanych tekstów przedstawiono tło biograficzne tłumacza, jego horyzont, czyli szersze tło historyczno-kulturowe, postawę translatorską – podejście tłumacza do pracy, oraz ocenę projektu przekładu. Sporo uwagi poświęcono również takim kwestiom jak negocjacje tłumacza z zespołem redakcyjnym nad wersją ostateczną. Zakończenie przedstawia podsumowanie wniosków pracy. Według autorki, analizowane przekłady zdają się potwierdzać tezę, że nierówność wymian kulturowych dotyczy również relacji polsko-czeskich i tekstów naukowych, co ma znaczący wpływ na przekład, a w konsekwencji – jego prezentację w kulturze docelowej

The dissertation studies the translation of academic texts about the 20th-century history of Poland translated into Czech and published throughout the years 1975-2016. Its introduction and the introductory chapter explain the choice of the target texts, outline the structure of the thesis as well as provides the general theoretical framework and methodology. The first chapter gives a brief literature review. It presents non-literary texts in the light of Slovak, Czech, Polish and so called Western translation theories. It attempts to define the main features of the academic discourse, scientific translation, as well as specialised academic translation. The second chapter traces the selection processes in the case of the analysed translations, especially in the context of the polysystem theory and the sociology of translation. It attempts to trace the translation policy and shows the analysed texts in the context of international cultural exchange. The third chapter describes the paratextual elements of the analysed target texts. Its aim is to determine to what extent these elements contextualise the translations in the target culture. The second part of the chapter examines such issues as paratext and ideology, paratext and censorship as well as paratext and stereotypes. The fourth chapter concerns the cultural differences in academic discourses, especially in the Polish-Czech context. The chapter gives a short overview of the main features of academic writings concerning the Czech history focusing on so called parallel texts. The aim is to determine the similarities and differences in both academic discourses as well as their implications for the translation. The fifth chapter, the central analytical one in the dissertation, provides translation criticism of the analysed academic translations. Its first part discusses the translator’s invisibility, translators in the contact with editors and publishing houses as well as their discussions on the final version of translation. The second part, mostly based on Antoine Berman’s methodology, attempts to trace general translators‘preferences with regard to the author’s style and so called culture-bound items. Besides, it is supposed to identify the translators‘biographical and socio-historical backgrounds as well as put forward the evaluation of their translation projects. The conclusion sums up the principal problems of translating the analysed Polish source texts into Czech which emerged from the study of the existing target texts. It closes with a brief overview of the impact of the unequal culture exchange in the Polish-Czech context