Transgresja formy książki. Przykłady z oferty wydawniczej dla dzieci

Książka jako materialny przekaz tekstu od początku istnienia zmieniała swoje oblicze, dostosowując kształt do aktualnie wykorzystywanego tworzywa piśmienniczego. Historycy książki podkreślają, że dziejowo zmienna postać książki pozwala mówić jedynie o jej formie typowej w danym miejscu i czasie. Od piętnastowiecznego wynalazku Johannesa Gutenberga – przemysłowej metody druku, formą typową jest papierowy kodeks. Choć pojawiają się kolejne postaci książki, pod względem liczby tytułów forma kodeksowa ciągle dominuje w społecznym obiegu. Jednocześnie nastanie ery cyfrowej jest czasem, w którym odnotowujemy coraz więcej rozmaitych niekodeksowych lub nadkodeksowych wcieleń książki, niekoniecznie stricte cyfrowych, zaś prekursorem w tym zakresie jest książka dziecięca. Nadrzędnym celem pracy jest wskazanie, opisanie oraz adekwatne zdefiniowanie – przy pomocy egzemplifikacji z segmentu książki dla dzieci, obserwowanych obecnie zmian w zakresie granic książki jako materialnego nośnika komunikowanych treści. Przedmiotem podjętych studiów są takie obiekty książkowe, które zawierają zapis książkowej zawartości również poza tradycyjną formą kodeksu. To książki niestandardowe w swojej formie materialnej, jak różnego rodzaju książki zabawki, książki paragrafowe wzbogacone o akcesoria do gry, książki hybrydowe, których zapis rozmieszony jest na co najmniej dwóch odmiennych nośnikach, a jeden z nich stanowi drukowany kodeks. To także rozmaite, tzw. nowe formy książki, wobec których badacze proponują dziś określenia typu: konwergencyjne, 2.0, 3.0, interaktywne, multimedialne, polimedialne, z rozszerzoną rzeczywistością – czyli wzbogacone o aplikację AR (skrót z ang. augmented reality). Odnotowujemy ekspansję zapisu zawartości książki poza tradycyjne ramy drukowanego kodeksu. Manifestuje się to w rozmaitych wariantach zwłaszcza w ofercie wydawniczej dla dzieci. Tytuł rozprawy zawiera więc tezę: zachodzi zjawisko przekraczania granic kodeksowej formy książki w zakresie zapisu książkowego komunikatu, w wyniku czego powstają zmodyfikowane lub nowe formy książki, szczególnie widoczne w segmencie książki dla dzieci, a fenomen ten można opisać pojęciem transgresji. Transgresja jest terminem kluczowym dla rozprawy. Etymologia słowa ma swoje źródło w łacinie, w wyrażeniu transgressio, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „przejście, przekroczenie”. W słownikowych definicjach zestawiane jest z pojęciem granicy. Na potrzeby rozważań prowadzonych w rozprawie przyjęto jednak obok definicji słownikowych, także takie rozumienie transgresji, jakie w swoich badaniach prezentował Józef Kozielecki. Z jego teorii transgresji wykorzystane zostały rozważania, które dotyczą fenomenu transgresji w kontekście zmian zachodzących w świecie kultury materialnej. Przy formułowaniu definicji transgresji formy książki zostało więc wzięte pod uwagę zarówno literalne, słownikowe rozumienie słowa, jak i podejście J. Kozieleckiego. Teoria tego badacza sytuuje transgresję w kategoriach przemiany będącej efektem rozwoju, postępu i ekspansji. Ponadto zasygnalizowano w rozprawie, że zjawisko transgresji formy książki wpisuje się w takie opisywane przez medioznawców procesy, jak remediacja, mediamorfoza, konwergencja i mediatyzacja oraz w jakiejś mierze mieści się też w obszarze obserwacji ujmowanych przez literaturoznawców i kulturoznawców pod pojęciami: liberatura, cyberkultura, technoteksty. PYTANIA BADAWCZE, METODY I ŹRÓDŁA Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny, w swej wielostronności obejmuje teorie i koncepcje z zakresu nauki o mediach, bibliolologii, literaturoznawstwa i kulturoznawstwa. W podejściu metodologicznym spośród metod ogólnonaukowych zastosowano krytyczną analizę piśmiennictwa oraz metodę porównawczą. Z reprezentatywnych dla bibliologii i informatologii, w celu ustalenia, czy pojęcie transgresji jest narzędziem opisu stosowanym na gruncie nauki o książce, pomocną okazała się analiza bibliometryczna. W badaniach jakościowych, podczas analizy obiektów książkowych wybranych z oferty wydawniczej dla dzieci, zastosowano zaś metodę case study. Ponieważ rozważania w rozprawie oscylują także wokół występujących niekiedy problemów związanych z identyfikacją książki jako medium w dobie postępującej konwergencji mediów (rozpoznawaniem jej granic w sytuacji, gdy zapis rozprzestrzenia się na rozmaite platformy medialne), podjęto tu próbę wytypowania cech konstytutywnych książki. Następnie wykorzystano teorię prototypu Eleanor Rosch oraz metodę kategoryzacji dzieł sztuki Kendalla L. Waltona, przyjmując w badaniach za prototyp książki, ze względu na temat rozprawy, tradycyjny, drukowany kodeks. Dla osiągnięcia celów rozprawy, poszukiwane były w trakcie analiz odpowiedzi na następujące pytania badawcze (otwarte lub otwarte poprzedzone filtrującymi pytaniami rozstrzygnięcia): ̵ Czy w segmencie książki dziecięcej są obiekty, co do których są wątpliwości, czy są książkami lub takie, które ze względu na formy, jakie przyjmują, wymagają dodatkowego dookreślenia? Jeśli tak, jakie to dookreślenia oraz co książki te wyróżnia bądź charakteryzuje? ̵ Jak definiowane jest pojęcie książki? ̵ Co to jest forma książki? ̵ Jakie obiekty opisują badacze pod pojęciem „nowe formy książki”? ̵ Jak jest rozumiane i w jakich kontekstach jest stosowane pojęcie transgresji w naukach społecznych i humanistycznych? ̵ Czy pojęcie transgresji obecne jest w obszarze zainteresowań bibliologii? Jeśli tak, w jakich kontekstach? ̵ Czy pojęcie transgresji odnoszone jest do zjawisk ze świata kultury materialnej? ̵ Czy termin „transgresja” jest adekwatnym narzędziem opisu nadkodeksowych i niektórych niekodeksowych obiektów książkowych? Jeśli tak, dlaczego? Jak przejawia się transgresja formy książki? ̵ Czy przykładów modelowych dla ukazania transgresji formy książki można szukać w segmencie książki dla dzieci? Jeśli tak, dlaczego? Jakie właściwości charakteryzują te książki dla dzieci, których forma jest transgresyjna? W rozprawie bazową dla rozważań jest literatura naukowa. Wykorzystano też źródła wtórne, takie jak raporty „Ruch Wydawniczy w Liczbach” Biblioteki Narodowej, dane dotyczące polskiego rynku książki w opracowaniu Biblioteki Analiz, dane dotyczące wybranych, międzynarodowych konkursów dla twórców książek dziecięcych, bibliograficzne i abstraktowe bazy danych dotyczące polskiego i zagranicznego piśmiennictwa naukowego w obszarze bibliologii i informatologii w zakresie istotnych dla rozprawy zagadnień. Pomocnymi źródłami były wydawnictwa informacyjne, zwłaszcza słowniki etymologiczne oraz wydana w 2017 roku wrocławska Encyklopedia książki. Wśród źródeł pierwotnych znalazły się niektóre akty prawne (ustawy i rozporządzenia). Do korpusu materiałów dla analiz o charakterze empirycznym zostało zakwalifikowanych sześć obiektów książkowych: trzy niosące opowieść (oryginalną lub na podstawie oryginału) – Mały Książę Antoine’a de Saint-Exupéry’ego oraz trzy niosące opowieść (oryginalną lub na podstawie oryginału) – Alicja w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. W kontekście prawa autorskiego utwory te umieszczone są już w domenie publicznej, charakteryzuje je więc mnogość opracowań edytorskich oraz pomysłów na formę wydawniczą. Spośród takiego spektrum można było wybrać atrakcyjne i różnorodne egzemplifikacje transgresji formy książki. Za atut tych dzieł uznano także fakt, że są powszechnie znane. Nie przedstawiono więc w rozprawie szczegółowo ich treści i nie prowadzono analizy pod kątem literaturoznawczym, lecz skoncentrowano się na studiowaniu formy obiektu książkowego jako nośnika książkowego komunikatu. Jako egzemplifikacje omawianych w rozprawie zjawisk w kontekście formy książki dla dzieci wskazano też (są co najmniej wymienione) 68 innych tytułów adresowanych do czytelnika w wieku do lat 13-tu (za polską Biblioteką Narodową przyjęto, że książka dla dzieci jest dla odbiorcy do 13-tego roku życia; instytucja wedle takiego wskaźnika klasyfikuje tytuły w swoich zbiorach, m.in. na potrzeby raportu „Ruch Wydawniczy w Liczbach”). STRUKTURA ROZPRAWY Rozprawa – prócz wstępu i podsumowania – składa się z siedmiu rozdziałów pogrupowanych w trzech częściach, a także bibliografii oraz spisu tabel, diagramów i ilustracji. Ponieważ pojęcie transgresji jako narzędzie opisu jest rzadko wykorzystywane w bibliologicznym dyskursie naukowym, a także posiada szereg desygnatów, w celu jego adekwatnego ze względu na temat rozprawy zrozumienia, jego rozmaitym odsłonom i kontekstom stosowania w naukach społecznych i humanistycznych oraz stricte w obszarze zainteresowań bibliologii i informatologii, poświęcono złożoną z dwóch rozdziałów część pierwszą dysertacji. Obok transgresji także pojęcie książki oraz wyrażenie „forma książki” wymagają konkretyzowania w zależności od przyjętej perspektywy badawczej. Sformułowanie „książka” należy do pojęć otwartych, a wyrażenie „forma książki” ma charakter polisemiczny ze względu na słowo „forma”. Dlatego zagadnieniom tym – celem doprecyzowania w kontekście prowadzonych obserwacji i analiz, poświęcono drugą część dysertacji. Dopiero gruntowne naświetlenie powyższych pojęć, ukazanie ich wieloaspektowości, ze wskazaniem na ich rozumienie dla potrzeb rozprawy, ukształtowało fundamenty, na których można było podjąć docelowe badania. Rozpatrzenie transgresji formy książki i analiza jej przypadków z wykorzystaniem przykładów z segmentu książki dla dzieci stanowi więc trzecią – najobszerniejszą, złożoną z trzech rozdziałów część rozprawy. Treść poszczególnych rozdziałów stanowią poszukiwania odpowiedzi na sformułowane we wstępie rozprawy pytania badawcze. W rozdziale pierwszym przedstawiono panoramę interpretacji pojęcia „transgresja” w świetle wybranych nauk społecznych i humanistycznych. Referowane są tu w zarysie niektóre ujęcia filozoficzne transgresji, literaturoznawcze, kulturoznawcze (zwłaszcza w kontekście kultury cyfrowej), socjologiczne, pedagogiczne, a także w refleksji psychologicznej. Transgresja wzmiankowana jest też jako narzędzie krytycznej analizy sztuki i wyznacznik awangardy. W tym rozdziale pracy podjęta została ponadto próba ustalenia, czy pojęcie transgresji stosowane jest w opisach zjawisk w świecie kultury materialnej oraz ukazania podejść wartościujących termin, oceniających jego użyteczność w przestrzeni komunikacyjnej oraz w dyskursie naukowym. Rozdział drugi przedstawia badania zrealizowane przy pomocy analizy bibliometrycznej. Wykorzystano tę metodę by ustalić, czy pojęcie transgresji jako narzędzie opisu jest obecne w literaturze z zakresu bibliologii i informatologii, a jeśli tak, to w jakim zakresie oraz w jakich obszarach zagadnień. Materiał badawczy stanowiły polskie oraz zagraniczne, dziedzinowe czasopisma i książki naukowe, opublikowane w latach 2010–2020. Do eksploracji w poszukiwaniu i pozyskaniu materiału badawczego wytypowano pewną liczbę baz bibliograficznych oraz zawierających abstrakty piśmiennictwa dziedzinowego (cztery dla piśmiennictwa zagranicznego i pięć dla polskiego). Poszukiwania zakrojone w tak wytyczonym obszarze dały oczekiwane rezultaty, czyli możliwość rozpoznania, czy pojęcie transgresji jest stosowane w refleksji badawczej nauki o książce. W rozdziale trzecim, zatytułowanym pytaniem: czym jest książka?, na które odpowiedź zdawałoby się jest prosta i oczywista (jak zauważył Janusz Dunin, nawet dziecko potrafi wskazać ją wśród wielu innych przedmiotów), podjęto próbę zbliżenia się do „istoty książki”. Towarzyszyła temu świadomość braku możliwości wyczerpania złożoności zagadnienia. Starano się przedstawić możliwie różne ujęcia i definicje książki. Obok naukowców, w większości bibliologów i socjologów, „głos w sprawie” otrzymali „praktycy” (np. bibliotekarz S. Kondek, wydawca Ł. Gołębiewski), także „amatorzy”, za których trzeba uznać uczestników badania przeprowadzonego przez zespół Biblioteki Narodowej: Czytanie książek – ujęcie jakościowe. W efekcie rozdział ten pokazuje, że drogi rozważania fenomenu książki i próby skonstruowania jej definicji oscylują pomiędzy kontekstami czysto pragmatycznymi, związanymi z obiegiem książki w bibliotekach i księgarniach, w których to niezbędna jest identyfikacja książki (chociażby w celu odróżnienia jej od innych produktów i towarów), a teoretycznymi rozważaniami dotyczącymi książki jako medium, elementu zarówno interpersonalnej, jak i masowej komunikacji, czy artefaktu kultury odbieranego na poziomie sztuki, symbolu, mitu. Rozdział czwarty jest dopełnieniem dla trzeciego – podjęte są w nim rozważania dotyczące formy książki, skoncentrowane na książce jako obiekcie. Obiekt ten manifestuje się w wielu postaciach – zarówno w zakresie kształtu i rodzaju materialnego nośnika, jak także graficznego wyrazu przekazywanej treści, może być wydrukowany i papierowy bądź cyfrowy, nieść różne formy komunikatu (w znaczeniu gatunkowym), jednak zawsze według swoistego dla książki sposobu jego uporządkowania i prezentacji. Nade wszystko zaś książkę cechuje dwoistość, która wyraża się na kilku poziomach. W rozdziale tym, na podstawie literatury przedmiotu, podjęto próbę krótkiego opisania tych zawiłości. Zaprezentowano też rozumienie sformułowania „forma książki” w kontekście tematu rozprawy. W konkluzjach rozdziału trzeciego i czwartego przyjęty jest sposób identyfikowania książki jako obiektu medialnego niezależnie od postaci (kształtu materialnego nośnika), jaką przyjmuje. Nowe lub nietypowe formy książki dla dzieci, dla których ostateczne nazwy jeszcze się w dyskursie naukowym nie ugruntowały, przedstawione są w rozdziale piątym. Obiekty książkowe dookreślane przez bibliologów słowami takimi, jak hybrydowe, 2.0, interaktywne, konwergencyjne, multimedialne, o rozszerzonej rzeczywistości, wzbogacone, gamebooki, i inne, są w tej części pracy opisane i zilustrowane przykładami z oferty wydawniczej dla dzieci. Jedną z konstatacji w wyniku przeprowadzonych w tym rozdziale badań jest fakt, że nowe bądź nietypowe formy książki dziecięcej są dookreślane w powiązaniu z jakąś ich cechą – z kształtem, jaki książka przybiera, funkcją, jaką ona pełni, bądź z charakterem obcowania z nią (w znaczeniu sposobu użytkowania). Ten obszar badawczy ma niespójną terminologię. Istniejące określenia odzwierciedlają dążenia w kierunku typologizacji nietypowych obiektów książkowych, jednocześnie jednak wiele z nich powiela się znaczeniowo. Podjęto w tym rozdziale próbę ich uporządkowania ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu formy książki jako materialnego nośnika książkowej zawartości. W rozdziale szóstym przedstawiona jest propozycja objęcia jednym, wspólnym mianem – „książka o formie transgresyjnej”, takich obiektów książkowych, których zapis wykracza poza ramy tradycyjnego kodeksu, które składają się z wielu komponentów – często odmiennych materialnie, mogą się charakteryzować zapisem analogowo-cyfrowym, mogą być hybrydowe i polimedialne, bądź wyróżniają się nowym lub nietypowym (odbiegającym od kodeksu) kształtem materialnego nośnika książkowej treści. Wyrażenie „transgresyjna” w odniesieniu do ich formy oddaje istotę takich obiektów już w swoim podstawowym, przytaczanym przez słowniki znaczeniu. Obiekty te spełniają ponadto warunki transgresji w świecie materialnym według Józefa Kozieleckiego. Zrekapitulowana w rozdziale pierwszym teoria tego naukowca, tu przywołana jest bardziej szczegółowo w części dotyczącej wytworów kultury. W oparciu o tę teorię oraz słownikowe opisy pojęcia „transgresja”, podjęto w tym rozdziale próbę zdefiniowania transgresji formy książki. Ponadto udzielono tu też odpowiedzi na pytanie badawcze o zakresy przejawiania się transgresji formy książki. Większość wątków wywodu poparto przykładami z segmentu książki dla dzieci lub odwoływano się do tych, które przedstawiono w rozdziale piątym. Varia towarzyszące koncepcji transgresji formy książki stanowią skrótowe odniesienia do innych – ukazujących ważny kontekst lub paralelnych idei, obecnych na gruncie medioznawczym, kulturoznawczym i literaturoznawczym, takich jak: ewolucja mediów, mediamorfoza, mediatyzacja, remediacja, rekonfiguracja komunikacji społecznej, cyberkultura, technoteksty. Za stosowne uznano tu też zestawienie i porównanie pojęcia transgresji w kontekście formy książki z takimi pojęciami, jak transformacja, transgraniczność i transpozycja. Siódmy rozdział stanowi najobszerniejszy moduł rozprawy i zawiera odpowiedź na pytanie, dlaczego wśród książek powszechnie dostępnych najszerszego wachlarza przykładów modelowych dla ukazania transgresji formy książki należy spodziewać się w segmencie książki dla dzieci. Przykłady takie są tu zobrazowane i opisane. Wyselekcjonowano je m.in. na podstawie podejścia zaproponowanego przez J. Kozieleckiego, zgodnie z którym istotną rolę w procesie włączania do systemów kultury wytworów o charakterze transgresyjnym pełnią eksperci i instytucje opiniodawcze. Za te ostatnie uznaliśmy międzynarodowe konkursy na najlepszą książkę dla dzieci. W niektórych z nich wprowadzono w ostatnich latach osobną kategorię dla obiektów książkowych o typie multimedialnym i hybrydowym, sytuujących się na granicy mediów. Przykładów książek mających formę transgresyjną szukano więc także wśród laureatów takich konkursów. Ponadto przedstawiono w rozdziale wybrane obserwacje literaturoznawców w zakresie obecnych zmian w literaturze czwartej. Opisane są też w tej części pracy tytuły z kanonu światowej literatury adresowanej do dzieci, takie jak Mały Książę Antoine’a de Saint-Exupéry’ego i Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla. Fakt, że niektóre były omawiane przez badaczy, pozwala na odniesienie się do ich ustaleń oraz uzupełnienie wywodów o koncepcję transgresji formy książki. Do omówienia wyselekcjonowano takie książkowe realizacje tych utworów, które wpisują się w przedstawioną w rozdziale szóstym definicję transgresji formy książki. Obiekty zbadano metodą case study. We wnioskach z badań i obserwacji poczynionych w tym rozdziale wyodrębniono zespół cech charakteryzujących transgresyjną formę książki dla dzieci. W konkluzjach rozprawy wskazano m.in. na niektóre konsekwencje praktyczne formalnego uznania obiektów książkowych o transgresyjnej formie (wraz z wszystkimi ich komponentami niosącymi książkową zawartość i nietypowymi granicami w kontekście materialnego nośnika). Zasygnalizowano możliwe kierunki kolejnych badań inspirowanych nietypową i interaktywną formą książki dziecięcej. W świetle analiz przeprowadzonych w rozprawie najprawdopodobniej najpoważniejsze konsekwencje zjawiska transgresji formy książki dziecięcej dotyczą odbiorców takich wydawnictw. Właściwości transgresyjnej formy książki dla dzieci, wyłonione na podstawie przestudiowania wybranych tytułów, ukazują te publikacje jako książko-zabawki i książko-gry. Charakteryzują się one często mutli– i/lub polimedialnością oraz wielozmysłowym odbiorem. Wymagają od małoletniego czytelnika nietrywialnego czytania, czynnego, nierzadko twórczego zaangażowania w proces lektury, umiejętności korzystania (obsługi) z różnych urządzeń i nośników książkowej treści. W kontekście medioznawczym, książka o formie transgresyjnej ze względu na implikowane transgresyjnością cechy odbioru (zaangażowanie), zdecydowanie przesuwa książkę z kategorii mediów gorących w kierunku mediów zimnych.

The book is a medium for recording information in the form of writing or images or another system of visual symbols to convey meaning enacted. and the form of the book depends on the material the book can be made from. Therefore, book historians emphasise that, due to the historically evolving shape of the book, we can speak only of its typical form in a given place and time. Since Johannes Gutenberg’s industrial printing method was introduced in the fifteenth century, the standard form of the book has been the paper codex. Although challenged by other forms of the book that have been emerging, the codex maintains its role of cultural ascendancy in the book market regarding the number of titles. At the same time, the advent of the digital age has brought an increasing number of various non-codex or supracodex incarnations of the book, not necessarily strictly digital, with books for children pioneering in this respect. The primary purpose of this dissertation is to identify, describe, and define the currently observed evolution of book forms which provide a physical platform to carry its content, illustrated by examples of books for children. In particular, the study examines books with forms exceeding the traditional layout of a codex. They are non-standard in their physical appearances, such as various types of toy books, gamebooks, and hybrid books in at least two different forms (carriers), one of which is a printed codex. There are also various “new forms” of books, called by researchers convergent books, 2.0 and 3.0 books, interactive books, multimedia and polymedia books, and augmented reality books, i.e. with AR applications included. Thus, the expansion of the book content beyond the traditional printed codex manifests in a variety of forms, especially in the children’s books segment. Therefore, the dissertation advances the following thesis: we are currently observing the expansion of the graphically embeded book’s content beyond the codex form. As a result, modified or new book’s forms are created, which is particularly visible in the children's book segment. This phenomenon can be described by the term of transgression. Transgression is a key concept of the dissertation and diffrent approaches are adopted to explain it. The dictionary term transgression is derived from the Latin transgressio, which translates literally as ‘passage, crossing, shift, transgression’ and is juxtaposed with the concept of border. The expantion of the form of graphic materialization of the book’s content beyond the borders of the traditional codex is explained by applying the geological meaning of transgression as well (metaphorical). However, the central argument of the dissertation aiming at identifying, describing and defining changes in the form of books for children is based on Kozielecki’s theory of transgression. According to this theory, transgression is a transformation resulting from development, progress and expansion. The phenomenon of the transgression of the book form is part of such processes described by media studies specialists as remediation, mediamorphosis, convergence, and mediatisation, and to some extent, also fits into the field of observations recognised by literary and cultural studies scholars under the terms of liberature, cyberculture, and technotexts. RESEARCH QUESTIONS, METHODS, AND SOURCES The interdisciplinary approach encompasses theories and concepts from media science, bibliology, literary studies, and cultural studies. Critical and comparative analysis of the literature is applied. Methodological approaches used in bibliology and information science, as well as the bibliometric analysis, made it possible to determine whether the concept of transgression is a descriptive tool used in the field of book science. The empirical research based on direct observations implemented a case study method. As the dissertation also brings up the problems with identifying a book as a medium amid media convergence (recognising its boundaries when the content spreads to various media platforms), an attempt was made to identify the constitutive features of a contemporary book. For this purpose, Eleanor Rosch’s prototype theory and Kendall L. Walton’s method of categorising art were used. Due to the dissertation topic, the traditional printed codex was adopted as the book’s prototype in the research. In addition, Eliza T. Dresang’s theory of radical change and Jerzy Cieślikowski’s concept of great play were used when analysing examples of books for children. To achieve the aims of the dissertation, the author sought to answer the following research questions (open-ended, also preceded by filtering yes-no questions): - Do books for children exist that cannot be unequivocally categorised as books, and if yes, do these objects require additional specifying due to the physical forms they take? If so, what features distinguish or characterise these objects? - How is the concept of a book defined? - What is the form of a book? - What objects do researchers describe as “new forms of books”? - How is the concept of transgression defined, and in what contexts is it used in the social sciences and humanities? - Is the concept of transgression present in bibliology? If so, in what contexts? - Is the concept of transgression applied to phenomena within the material culture? - Is the term “transgression” adequately describing supra-code and some non-code book objects? If so, why? How does the transgression of the book form manifest itself? - Can model examples for demonstrating the transgression of book form be sought within books for children? If so, why? What properties characterise the books with a transgressive form? The dissertation is based on academic literature, supplemented by secondary sources such as the annual reports “Ruch Wydawniczy w Liczbach” [The Publishing Market in Figures] issued by the National Library of Poland, data on the Polish book market researched and prepared by the Biblioteka Analiz [Library of Analyses], data on selected international competitions for the creators of books for children, databases of bibliographies and abstracts of Polish and foreign academic writing in the field of bibliology and informatology. Another group of essential sources is made by various reference publications, especially etymological dictionaries and the Encyklopedia książki [Encyclopaedia of Books], published in 2017. Primary sources included some legal acts (laws and regulations) and instructions. Six book objects were selected as research material for the empirical analyses: three carrying a story by Antoine de Saint-Exupéry, The Little Prince (original or based on an original), and three with Lewis Carroll’s Alice in Wonderland (original or based on an original). Since these works are already in the public domain, there is a multitude of editorial projects and various publishing forms. From such a spectrum, it was possible to select attractive and diverse exemplifications of transgressions of the book form. The fact that these stories are widely known was also considered an asset. Therefore, the dissertation does not present their content in detail or analyse them from a literary angle but focuses on studying the form of the book object as a carrier of the content. As exemplifications of the phenomena discussed in the dissertation in the context of the children’s book form, 68 other titles addressed to readers under the age of thirteen were also indicated (it was assumed, after the National Library of Poland, that a book for children is a book for readers under the age of 13; the Library collections are classified according to this indicator, among other things for the report of the “Ruch Wydawniczy w Liczbach”). STRUCTURE OF THE DISSERTATION The dissertation is structured into an introduction, a conclusion, and seven chapters presented in three parts, a bibliography and a list of tables, diagrams, and illustrations. Since the concept of transgression as a descriptive tool is rarely used in academic bibliological discourse and has several designations, to understand it adequately, the first part of the dissertation, consisting of two chapters, is devoted to its various aspects and contexts of its application in the social sciences and humanities, as well as strictly in the field of bibliology and information science. The introductory part also explains the concept of the book and the expression “book form”, depending on the research perspective applied. The term “book” is an open one, and the expression “book form” is polysemous because of the “form”. Therefore, the second part of the dissertation explains these issues in the context of the observations and analyses carried out for the dissertation purposes. After a thorough explanation of these notions and their multifaceted nature, and after indicating their meaning in the context of analysed issues, the foundations on which the target research could be undertaken might have been formed. Thus, the third – and most extensive, consisting of three chapters – part of the dissertation discusses the transgression of the book form and an analysis of its cases using examples of books for children. The individual chapters quest for answers to the research questions formulated in the introduction of the text. The first chapter presents a broad array of interpretations of the term “transgression” in the light of selected social sciences and humanities. It also includes an outline of some philosophical, literary, cultural (especially in the context of digital culture), sociological, pedagogical, and psychological approaches to transgression. Transgression is also presented as a tool for critical analysis of art and a marker of the avant-garde. In addition, this chapter attempts to establish whether the concept of transgression is used to describe the phenomena in the world of material culture and to show approaches that evaluate the term, assessing its usefulness in the communicative space and in academic discourse. The second chapter presents research carried out using bibliometric analysis. This method was used to determine whether the concept of transgression as a descriptive tool is present in the literature on bibliology and information science, and if so, to what extent and in which subject areas. The research material comprised Polish and foreign, field-related academic journals and books published between 2010 and 2020. A number of databases with bibliographies and abstracts of field-related literature were selected to explore and acquire research material (four for foreign and five for Polish literature). The search delimited in this way yielded the expected results, i.e. presented the possibility of recognising whether the concept of transgression is used in the academic reflection of the book studies. The third chapter, entitled “What is a book?”, attempts to get to know the “essence of a book”. The answer to this question seems deceptively simple and obvious (as Janusz Dunin noted, even a child can indicate a book among many other objects). The attempt is accompanied by an awareness of the impossibility of exhausting the issue’s complexity. Efforts have been made to present as many different approaches and definitions of the book as possible. The “voice in the matter” was given, in addition to academics, mainly bibliologists and sociologists, to the “practitioners” (like the librarian S. Kondek and publisher Ł. Gołębiewski), and “amateurs”, such as the participants of the study “Reading books – a qualitative approach”, carried out by the team of the National Library of Poland. As a result, this chapter shows that the ways of viewing the phenomenon of a book and attempts at constructing its definition oscillate between purely pragmatic contexts, connected with the circulation of a book in libraries and bookshops, where it is necessary to identify a book (if only to distinguish it from other products and goods), and theoretical considerations concerning a book as a medium, an element of both interpersonal and mass communication, or a cultural artefact perceived on the level of art, symbol, and myth. The fourth chapter complements the third – it reflects on the form of the book, focusing on the book as an object. This object has many forms – both in terms of the shape and type of the material carrier, and in the graphic expression of the transmitted content; it can be printed, made of paper or digital, carry various forms of the message (in the sense of genre), but always in accordance to the method and presentation specific to a book. Above all, the book is characterised by a duality that expresses itself on several levels. Based on the literature on the subject, this chapter briefly describes these complexities. It also presents an understanding of the term “book form” in the context of the analysed topic. In the conclusions of the third and fourth chapters, the book is identified as a media object regardless of the form (structure of the physical medium) it takes. The fifth chapter presents new or unusual forms of books for children, for which definitive names have yet to become established in scholarly discourse. Book objects defined by bibliologists using words such as hybrid, 2.0, interactive, convergent, multimedia, augmented reality, enriched, gamebooks, and others are described and illustrated with actual examples. One of the findings in this chapter is that new or unusual forms of children’s books are identified in relation to some of their features – the shape the book takes, the function it performs, or the nature of interacting with it (in terms of how it is used). This research area has inconsistent terminology. Existing names reflect the efforts to typologise unusual book objects, but at the same time, many of them are duplicated in meaning. An attempt is made in this chapter to organise them with particular regard to the context of the book form as a material carrier of book content. In the sixth chapter, a proposal is made to include under one common term – “transgressive book form” – such book objects whose content goes beyond the framework of the traditional codex, which consists of multiple components – often physically different, that may be characterised by analogue-digital writing, could be hybrid and polymedia, or are distinguished by a new or unusual (deviating from the codex) shape of the physical carrier of book content. The term “transgressive” in relation to their form already captures the essence of such objects in its primary, dictionaryquoted meaning. These objects fulfil the conditions of transgression in the material world, according to Józef Kozielecki. This theory, outlined in chapter one, is referred to in more detail here in the section on cultural products. Based on this theory and dictionary descriptions of the term “transgression”, this chapter attempts to define transgression of the book form. It also answers the research question about the ranges of manifestation of the transgression of the book form. Most of the deliberations are supplemented by examples of books for children referred to in chapter five. The variety accompanying the concept of the transgression of the book form makes abbreviated references to other important contextual or parallel ideas in media studies, cultural studies and literary studies, such as media evolution, mediamorphosis, mediatisation, remediation, reconfiguration of social communication, technotexts. It was also deemed appropriate here to juxtapose and compare the notion of transgression in the context of the book form with concepts such as transformation, transnationalism, and transposition. The seventh chapter constitutes the most comprehensive part of the dissertation and answers the question of why, among widely available books, the broadest range of model examples for demonstrating the book form’s transgression is expected among books for children. Such examples are illustrated and described here. They have been selected, among others, based on the approach proposed by J. Kozielecki, according to which experts and opinion-forming institutions play an important role in the process of incorporating transgressive creations into cultural systems. One such institution are the international competitions for the best children’s book awards. In some, a separate category has been introduced in recent years for book objects of a multimedia and hybrid type situated on the borderline of media. Examples of books with a transgressive form were therefore also sought among the winners of such competitions. In addition, titles from the canon of world literature addressed to children, such as Antoine de Saint-Exupéry’s The Little Prince and Lewis Carroll’s Alice in Wonderland, are described in this chapter. The fact that scholars have discussed some of them allows us to refer to their findings and to complement the argument with the concept of transgression of the book form. Book realisations of these works that fit the definition of the transgression of the book form presented in chapter six have been selected for discussion. The objects were examined using the case study method. In the conclusions from the research, a set of features characterising the transgressive form of a book for children was identified. The conclusions of the dissertation point out, among other things, some practical consequences of the formal recognition of book objects with transgressive form (with all their components carrying book content and unusual characteristics of the physical medium). Possible directions for further research inspired by the atypical and interactive form of the book for children were signalled. In light of the study and analysis presented in the dissertation, the most profound consequences of the transgression of the children’s book form probably concern the recipients of such publications. The characteristics of the transgressive form of the books for children, emerging from the analysis of selected titles, reveal these publications as toy books and game books. They are often characterised by mutli- and/or polymediality and multisensory reception. They require their young reader to read sophisticatedly, actively, and often creatively, to engage in the reading process, and the ability to use (control) various devices and media for book content. In the context of media studies, a book with a transgressive form, which requires a specific reception – active involvement of the reader, is a phenomenon that moves the book from the category of hot media towards cold media.