Paradoksalne efekty zagrożenia stereotypem: kiedy i dlaczego negatywne stereotypy poprawiają funkcjonowanie poznawcze?

Zagrożenie stereotypem – stan psychiczny, w którym jednostka obawia się, że może potwierdzić negatywny stereotyp o swojej grupie lub kategorii społecznej (Steele, Aronson, 1995) – zwykle owocuje gorszym wykonywaniem zadań ze stereotypizowanej dziedziny. Nieliczne jak dotąd badania (Stafford, 2018) wskazują jednak, że niekiedy, pod wpływem takiego zagrożenia, osoba może wykonywać zadania lepiej niż w sytuacji neutralnej. Celem obecnego projektu było poszukiwanie – na przykładzie stereotypu odmawiającego kobietom zdolności matematycznych – czynników decydujących o wystąpieniu takich paradoksalnych efektów i sprawdzenie, czy występują również wtedy, gdy zadania są wymagające poznawczo (wcześniejsze badania, por. np. Crisp, Bache, Maitner, 2009, ujawniły efekty polepszenia jedynie przy zadaniach łatwych lub umiarkowanie trudnych). Badania: Przeprowadzono trzy badania eksperymentalne z udziałem studentek kierunków ścisłych i humanistycznych wyższych uczelni. Wszystkie uczestniczki relacjonowały swoje doświadczenia towarzyszące lekcjom matematyki w liceum, dokonywały samooceny zdolności matematycznych i stopnia osobistej ważności matematyki jako dziedziny aktywności, oraz wykonywały test pamięci roboczej. Uczestniczki były losowo przydzielane do warunku z zagrożeniem stereotypem bądź warunku baseline, a następnie wykonywały 15 wybranych zadań z testu Ravena o różnych poziomach trudności. Wyniki: kobiety studiujące matematykę, które (a) doświadczały wysokiej sprawczości intelektualnej (niskiej bezradności) na lekcjach matematyki, (b) startowały w olimpiadach matematycznych, oraz (c) traktowały matematykę jako ważną dziedzinę swojej aktywności, reagowały na zagrożenie stereotypem paradoksalną poprawą wykonywania zadań, i poprawa ta dotyczyła przede wszystkim zadań trudnych. Wnioski: Przeprowadzone badania wskazują na kluczową rolę ubiegłego doświadczenia z dziedziną stereotypizowaną: jeżeli mają one charakter zdecydowanie pozytywny, nie tylko podnoszą odporność na zagrożenie stereotypem, ale wyzwalają wręcz reakcję mobilizacyjną (pobudzając motywację oraz aktywizując „rezerwy poznawcze”), co owocuje poprawą poziomu wykonania trudnych, wymagających poznawczo zadań. Badania te sugerują, że odpowiednio zaplanowana interwencja, dostarczająca pozytywnych doświadczeń osobistych w stereotypizowanej dziedzinie, może być skuteczną strategią eliminowania niekorzystnych następstw zagrożenia stereotypem.

Stereotype threat (ST), a situation when one is apprehensive of confirmation a negative stereotype about their social group or category (Steele, Aronson, 1995), typically decreases performance in the stereotypic domain. However, new findings (e.g., Stafford, 2018) suggest that, under some conditions, ST may make people to outperform their usual achievements.The main purpose of the present project was to identify factors accounting for the ST’ paradoxical improvement effects in the domain of gender stereotyping (that women are poor in mathematics). Also, an important objective of the present studies was to determine whether the improvement effect emerges not only on easy, but also on difficult, cognitive demanding tasks (the latter would suggest a real enhancement of cognitive processing, irreducible to purely motivational effects). Studies. Three experimental studies were conducted with female university students as participants (major: STEM or humanities). All of them reported their feelings experienced on math lessons in high school, evaluated their mathematical abilities and the degree to which mathematics was for them personally important domain, and performed the working memory task. In each study, after being randomly assigned to stereotype threat vs. no threat condition, participants performed 15 tasks (on different difficulty levels) chosen from the Raven’s test. Results: Women studying math as major who (a) experienced high intellectual mastery (low intellectual helplessness) in math, (b) took part in math national competitions, and (c) found mathematics to be important domain of personal activity, reacted to stereotype threat with paradoxical performance improvement, and this effect was the strongest for the difficult tasks. Conclusions. The conducted research indicates that positive previous experiences, building a sense of intellectual mastery in the stereotypic domain, might play a critical role in counteracting the negative effects of ST. If these experiences are positive, they not onlyimmunize to stereotype threat, but result in psychological mobilization effects (presumably, by strengthening motivation and activating cognitive „extra-resources”). In consequence, woman participants perform much better on difficult, cognitively demanding tasks than under no ST. The results suggest that appropriately planned interventions focused on producing positive personal experiences in the stereotypic domain can be an effective strategy to eliminate negative effects of stereotype threat.