„Miękkie kompetencje” menedżerskie jako sprofesjonalizowane umiejętności społeczne. Socjologiczna analiza zjawiska

W pracy prezentuję analizę procesu profesjonalizacji „miękkich kompetencji” menedżerskich (poprzez definiowanie, pomiar i programy ich rozwoju) w kontekście tezy o ekonomizacji tego, co społeczne – kolonizacji pozaekonomicznych sfer życia przez logikę rynkową. Podstawą analiz w pracy jest badanie jakościowe, podzielone na trzy etapy. Pierwszy obejmował analizę treści dyskursu branżowego i jego głównym celem była rekonstrukcja „oficjalnych” sposobów uzasadniania znaczenia przypisywanego „miękkim kompetencjom” menedżerskim. W drugim etapie, przeprowadziłam 34 jakościowe wywiady pogłębione z trenerami biznesu, coachami, konsultantami HR, menedżerami HR w korporacjach, a także menedżerami, którzy brali udział w szkoleniach lub programach rozwojowych oferowanych przez ich firmy. Wreszcie, etap trzeci obejmował przeprowadzenie obserwacji 4 szkoleń adresowanych do menedżerów. Do analizy zebranego materiału zaadaptowałam schemat framing i overflowing Michela Callona. Praca składa się z sześciu części. W rozdziale pierwszym nakreślam konteksty teoretyczne proponowanych interpretacji, odwołując się do analiz procesów psychologizacji podmiotu, ekonomizacji życia społecznego oraz menedżeryzmu. Wyjaśniam także powody, dla których podjęłam się badania profesjonalizacji umiejętności społecznych. Rozdział zawiera również informacje o zrealizowanym badaniu, jego celach i metodologii. W rozdziale drugim przedstawiam wnioski z analizy treści dyskursu branżowego, rekonstruując stosowane sposoby uzasadniania celowości zarządzania „kompetencjami miękkimi” i emocjami w pracy. Rozdział trzeci został poświęcony zagadnieniu definiowania i pomiaru „miękkich kompetencji” menedżerskich. Na podstawie zebranych w badaniu narracji menedżerów, trenerów i konsultantów, rekonstruuję sposób rozumienia tego, czym są „miękkie kompetencje”, co się na nie składa, jakie mają być warunki ich uczenia się i rozwoju. Pokazuję w tej części pracy, że nacisk na „pomiary”, „ewaluacje” i „efektywność” może iść w parze z zabieganiem o nowe formy „dystynkcji”. W rozdziale czwartym koncentruję się na szkoleniach i programach rozwoju „miękkich kompetencji”. W oparciu o materiał badawczy, rekonstruuję znaczenie, jakie przypisuje się trenowaniu i rozwijaniu „umiejętności miękkich” w organizacjach biznesowych. Poświęcam uwagę specyfice pracy trenera oraz napięciom wpisanym w jego rolę. Z kolei w rozdziale piątym analizuję „sytuację szkoleniową”, a także stosowane metody treningowe, zastanawiając się nad tym, jak godzi się w nich (z powodzeniem lub nie) dwa główne wyzwania – integracji i rywalizacji między uczestnikami. Analiza tego, co dzieje się w sali szkoleniowej, pozwala także zaobserwować, jak „miękkie kompetencje” wykorzystywane są w praktyce przez trenerów. W końcu, w rozdziale szóstym, odwołując się do wniosków płynących z wcześniejszych części pracy, podejmuję próbę „zdekonstruowania” tezy o dominacji logiki ekonomicznej, wskazując na immanentne napięcia aksjologiczne charakteryzujące zarządzanie we współczesnych organizacjach i relacje między tworzącymi je osobami. Przedstawiam proces profesjonalizacji kompetencji menedżerskich w kontekście kulturowo uwarunkowanej profesjonalizacji podmiotu. Plan wywodu został pomyślany w taki sposób, aby w pierwszej kolejności, w oparciu o badanie treści retoryki branżowej, odtworzyć „oficjalny słownik” narracji o „miękkich kompetencjach” menedżerskich. Pełni on w mojej interpretacji rolę horyzontu odniesienia dla dalszych analiz, pomaga także rozpoznać momenty napięć i niekoherencji w opowieściach uczestniczących w badaniu specjalistów. Dalej, przechodząc do analizy materiału uzyskanego z wywiadów jakościowych wyjaśniam, czym mają być „miękkie kompetencje” i w jaki sposób postrzegają je osoby, dla których stanowią one przedmiot i/lub narzędzie codziennej pracy. Już na tym etapie analizy materiału ujawnia się napięcie między moralnym a ekonomicznym wymiarem relacji profesjonalnych. Napięcie to przejawia się również w kolejnych analizowanych w pracy zagadnieniach – roli szkoleń czy definiowaniu zadań trenerskich. Na podstawie przeprowadzonych analiz formułuję wniosek, że ekonomizacja to proces, którego granice określane są przez moralny porządek relacji międzyludzkich i sens pojęć ów porządek opisujących (np. zaufanie, szacunek, lojalność, uczciwość, troska). Jednocześnie, o sile zekonomizowanej reguły (u)rządzenia świadczy to, że z napięciami wynikającymi z nieprzystawalności wartości moralnych i ekonomicznych muszą zmagać się jednostki, podczas gdy na poziomie retoryki branżowej napięcia te są neutralizowane lub pomijane. In the dissertation, I analyze the process of professionalization of the managerial “soft competencies” (their defining, assessment and development) in the context of the thesis of economization of the social – colonization of different spheres of social life with the market logic. The analysis is based on the qualitative research, divided in three parts. The first one consisted in the sectoral discourse content analysis and it aimed to reconstruct the “official” justifications for managerial “soft competencies” signification. In the second part of the research, I conducted 34 IDIs with business trainers, coaches, HR consultants, HR managers in corporations as well as with managers who participated in soft skills’ trainings offered by their companies. Finally, the third part of the research consisted in the observations of 4 training workshops addressed to managers. For the analysis of empirical data I adapted the scheme of framing and overflowing by Michel Callon. The dissertation is composed of six chapters. In the first one, I set the theoretical context for the analysis of empirical material and I explain why I decided to research the professionalization of social skills. This chapter also contains description of the research, its objectives and methodology. In the second chapter, I present the findings of sectoral discourse content analysis, reconstructing the methods of justification of soft skills’ management and emotional management at work. In the third chapter, I analyze problems of defining and assessing managerial “soft competencies”. Basing on the narratives by managers, trainers and consultants, I reconstruct practical understanding of “soft competencies”, what they consist of, as well as conditions for their development. I also show that the focus on assessment, evaluation and effectiveness can also correspond with new forms of distinction. In the fourth chapter, I concentrate on the trainings and soft skills’ development programs. I reconstruct the role of trainings and soft skills’ development in business organizations. I also focus of the specificity of the work of the trainer and on tensions characteristic for this role. In the fifth chapter, I analyze “training situation” and training methods and I discuss whether it is possible to reconcile challenges of integration and rivalry among trainings’ participants. Analysis focused on what is happening during the training session allow to observe the practice of the “soft competencies” usage by trainers. Finally, in the sixth chapter, basing on the findings from previous parts of the dissertation, I aim to deconstruct the thesis of the dominance of economic logic, underlining the immanent axiological tensions characteristic for the contemporary management and for relations among coworkers. I discuss the process of managerial skills’ professionalization in the context of culturally conditioned professionalization of an individual subject. In my dissertation, I first reconstruct – basing on sectoral discourse content analysis – “official” narrative on managerial soft skills’ management. This narrative serves as a reference point for further analysis of the material obtained in qualitative interviews. In empirical data analysis I identify the tensions emerged between the moral and the economic dimension of professional relations at work. These tensions also emerge in analysis of the objectives of soft skills’ trainings and of the professional role of a trainer. Basing on the conducted analysis, I argue that the process of economization is restrained by the moral order of social relations, as well as by the meaning of the concepts and notions on which this order is funded (e.g. trust, respect, loyalty, honesty, care). At the same time, the tensions resulting from mutual incoherence of the moral and economic values must be managed by individuals themselves, while in the official discourse these tensions are being neutralized or neglected.