Даследаванні і матэрыялы: Літаратура Беларусі ХVIIІ – пачатку ХХ стагоддзя, том VIII

W tomie VIII Studiów i materiałów staraliśmy się odczytać i przeanalizować rękopisy dwóch najważniejszych dzieł dramatycznych nowej literatury białoruskiej – Komedii i Pińskiej szlachty, a także przeanalizować stan badań, doku¬menty i materiały, które bezpośrednio lub pośrednio ich dotyczą. Pomimo tego, że uczeni wielokrotnie odwoływali się do tych tekstów, wiele pozostaje w nich wiele niejasności, niepewności co do treści a nawet tajem¬niczości. Na przykład kwestia atrybucji Komedii nie była przedmiotem badań historyków literatury. Do dzisiaj za autora dzieła uważany jest Kajetan Mora¬szewski. To właśnie jemu autorstwo przypisywali Włodzimierz Peretz i Jefim Karski, nie poparłszy swej tezy żadnymi naukowymi argumentami. W rzeczywistości w XX wieku nie podjęto żadnych znaczących prób zbadania epoki, w której pojawiła się Komedia, historii jej powstania, biografii autorów zbioru. Lektura rękopisu pozwoliła stwierdzić, że zbiór pojawił się w klasztornym skryptorium jako kopia materiałów K. Moraszewskiego i M. Ciecierskiego na zajęcia ze studentami poetyki i retoryki w zabielskich szkołach zakonnych (studium formalne). Tekst Komedii został przepisany przez dwóch kleryków lub zakonników (?) o różnym poziomie znajomości języka białoruskiego. Pytanie o autorstwo K. Moraszewskiego w odniesieniu do Komedii w XXI wieku pozostaje otwarte: prawdopodobnie tylko nowe badania archiwalne będą w stanie rozwiązać ten problem. Jest to problem podobny do kwestii autorstwa tragedii Wolność w niewoli. Utwór ten – zarówno oryginał jak i tłumaczenie na język białoruski – został po raz pierwszy wprowadzany do obiegu naukowego. Naszym zdaniem zbadanie historii klasztoru i szkół dominikanów zabielskich może przyczynić się do atrybucji Komedii, a także dać możliwość poznania specyfiki procesów edukacyjnych na ziemiach białoruskich w drugiej połowie XVIII wieku. W tym celu publikujemy i analizujemy szereg dokumentów dotyczących jednego z najważniejszych ośrodków kulturalnych dawniej Białorusi. Pińska szlachta Wincentego Dunina-Marcinkiewicza była nie tylko wielokrotnie interpretowana przez krytyków literackich, ale także poddawana analizie historycznej i tekstologicznej. Wiele aspektów pozostaje jednak nie-jasnych: zarówno w lekturze jak i tłumaczeniu poszczególnych wyrazów, w opisie okoliczności powstania oraz funkcjonowania tekstu przez pół wieku (1866–1918). Mam nadzieję, że udało nam się wypełnić niektóre z tych białych plam. W Dodatku, na podstawie dokumentów, poruszamy niektóre elementy bio¬grafii Ignacego Brodowskiego, Eligiusza Franciszka Ula, Juliana Laskowskiego, a także poprawiamy błędy popełnione przez nas w poprzednich tomach Studiów i materiałów.

In Volume VIII of Research and Materials we tried to reread and comprehend the manuscripts of the two most important dramatic works of the new Belarusian literature – Comedy and Pinsk Nobility, as well as to analyze research, documents and materials that directly or indirectly concern them. Despite the fact that scholars have repeatedly referred to these texts, much remains unclear, uncertain and even mysterious. For example, the question of the attribution of Comedy has not been raised by literary historians. Kajatan Marašeŭski, proposed by Uladzimir Pieratс and Jaŭchim Karski as the author of the work without any arguments, continues to be considered as such to this day. In fact, in the twentieth century, no significant attempts were made to study the era when Comedy emerged, the history of its writing, or the biography of its compilers. Our reading of the manuscript allowed us to state that the collection appeared in a monastery scriptorium as a copy of the materials of K. Marašeŭski and M. Ciacierski for classes with students of poetics and rhetoric in Zabel law schools (studium formalne). The text of the Comedy was rewritten by two clerics or brothers-monks (?) With differing Belarusian language competencies. The question of K. Marašeŭski’s involvement in writing Comedy remains open: probably in the XXI century, only new archival research will be able to solve the problem. As, incidentally, the question of authorship of the tragedy Freedom in Captivity. This work – the original and its translation into Belarusian – is being introduced into scientific use for the first time. In our opinion, studying the history of the Zabielski Dominican monastery and the schools that existed under it can contribute to the attribution of the Comedy, as well as provide an opportunity to learn about the peculiarities of educational processes in Belarus in the second half of the XVIII century. To this end, we publish and analyze a number of documents concerning one of the most important cultural centers of the history of Belarus. Vincent Dunin-Marcinkievič’s Pinsk Nobility has not only been repeatedly interpreted by literary critics, but also unundergone historical and textological analyses. However, a number of points still remain unclear: both in the reading and interpretation of individual expressions, and in the description of the circumstances of its origins, as well as the functioning of the text for half a century (1866–1918). Hopefully we have been able to fill in some of those blind spots. In the Appendix, based on these documents, we touch upon certain circumstances of the biographies of Ihnacy Bradoŭski, Jalehi Pranciš Vul, Julian Laskoŭski, as well as correct some mistakes we had made in previous volumes of Research and materials.