Efekt ankieterski w procesie konstruowania odpowiedzi na pytania w wywiadzie kwestionariuszowym. Studium na podstawie Polskiego Generalnego Sondażu Społecznego

Praca poświęcona została efektowi ankieterskiemu w procesie konstruowania odpowiedzi na pytania w wywiadzie kwestionariuszowym. Głównym jej przedmiotem był kontekstualny aspekt konstruowania opinii w sytuacji społecznej jaką jest wywiad kwestionariuszowy, gdzie osoba ankietera była ujmowana w kategoriach jednego z elementów owego kontekstu. Przez fakt konstruowania opinii, nawiązując do psychologicznej teorii schematów poznawczych, rozumiano w pracy jej wyprowadzanie z przekonań o charakterze ogólnym do szczegółowych odpowiedzi udzielanych na pytania o opinie mierzonych na skalach typu Likertowskiego. Stąd też przedmiotem zainteresowania były oba aspekty dokonywanego pomiaru opinii z wykorzystaniem tego typu skal, tj. ich kierunku, utożsamianego z przekonaniami o charakterze ogólnym oraz ich siły, ujmowanej w kategoriach jej uszczegóławiania. Przyjęto przy tym, że jeśli odpowiedzi szczegółowe wyprowadzane są z przekonań o charakterze ogólnym, opinie szczegółowe (jako mniej pewne) winny być w większym stopniu podatne na występowanie efektu kontekstu niż ogólne przekonania respondentów, a tym samym w większym stopniu poddawać się również występowaniu efektu ankieterskiego. W pracy sprawdzano na ile odpowiedzi tak ogólne jak i ich uszczegółowienia w pytaniach o opinie są podatne na występowanie efektu ankieterskiego oraz, nawiązując do koncepcji niezależnych i zależnych od roli zachowań ankieterskich, jaki jest mechanizm prowadzący do jego występowania. W wyjaśnianiu mechanizmów prowadzących do występowania efektu ankieterskiego poszukiwano zatem odpowiedzi na pytanie o to na ile odpowiedzi respondentów konstruowane są ze względu na ankietera a na ile wespół z nim. W pracy wykorzystano technikę analizy hierarchicznej kontrolując jednocześnie efekt związany z nielosowym przypisaniem respondentów do ankieterów. Podjęto również zagadnienie wpływu efektu ankieterskiego na wnioskowanie o populacji. Analizy prowadzono z wykorzystaniem danych Polskiego Generalnego Sondażu Społecznego oraz danych pochodzących z badania własnego poświęconego ankieterom realizującymi PGSS.