Aglomeracja warszawska. Przestrzenne zróżnicowanie strefy podmiejskiej

Rozprawa podejmuje problematykę różnych aspektów przestrzennego zróżnicowania warszawskiej strefy podmiejskiej, warunkujących je czynników oraz jego konsekwencji społecznych. Celem jest pokazanie skali zróżnicowania oraz płaszczyzn, na których ma ono miejsce, a także charakterystycznych modeli rozwoju przestrzennego i ludnościowego w strefie podmiejskiej i związanych z nimi specyficznych problemów społecznych. W rozdziale pierwszym pokazane zostało, jak przebiegała decentralizacja obszarów metropolitalnych w świecie, jakie czynniki ją warunkowały oraz jakie procesy zachodzą tam obecnie. Omówione zostały koncepcje i definicje dotyczące podstawowych pojęć związanych z obszarami metropolitalnymi i ich strefami podmiejskimi. Na tym tle, został pokazany proces tworzenia i rozwoju warszawskiej strefy podmiejskiej. Zaprezentowane zostały również wykorzystane metody badawcze. Rozdział drugi dotyczy delimitacji warszawskiej strefy podmiejskiej i dynamiki jej rozwoju. Omówiona została przyjęta metoda delimitacji na tle istniejących wcześniej koncepcji. Wskazane zostało 58 gmin należących do warszawskiej strefy podmiejskiej, pokazane ich zróżnicowanie, pod względem dynamiki rozwoju ludnościowego oraz warunkujące ją czynniki. Rozdział trzeci opisuje wybrane aspekty zróżnicowania przestrzennego gmin warszawskiej strefy podmiejskiej: typu (jedno-, bądź wielorodzinnej) i standardu zabudowy. W efekcie wyłonił się obraz strefy podmiejskiej silnie zróżnicowanej na tych dwóch płaszczyznach, co ma związek z równie silnym zróżnicowaniem społecznym poszczególnych jej części i pozwala poszukiwać powtarzalnych modeli rozwoju. Badania pozwoliły ustalić, że zarówno typ zabudowy, jak również w jeszcze większym stopniu jej standard, jest reprodukowany i w większości gmin nie ulega zmianie, w porównaniu z okresem poprzedzającym badania. Oprócz kwestii historycznych, jednym z głównych czynników różnicujących przestrzennie strefę podmiejską jest aspekt geograficzny. Pokazane zostało, że zróżnicowanie przestrzenne gmin, ma związek ze zróżnicowanym statusem społeczno-ekonomicznym ich mieszkańców. Rozdział czwarty, to studia przypadków czterech gmin, z których każda lokuje się na innej pozycji w zarysowanym układzie dominującego typu i standardu zabudowy, skoncentrowane na opisie czynników kształtujących tę pozycję, a przede wszystkim specyficznych problemów społecznych. Pokazany został konflikt społeczny w Izabelinie, na tle prób dopuszczenia w gminie zabudowy wielomieszkaniowej, a także poszerzenia terenów przeznaczonych pod budownictwo oraz proces, w wyniku którego nowa zabudowa wielorodzinna pojawiła się w Józefowie, co w konsekwencji wpłynęło na zmianę struktury przestrzennej miasta. Przypadki obu gmin ilustrują, w jaki sposób na atrakcyjne tereny strefy podmiejskiej działa presja urbanizacyjna, jakie konsekwencje i jakie reakcje mieszkańców może nieść za sobą. Pokazane zostały również problemy peryferyjnej gminy Prażmów, w której niedobór infrastruktury, nierówny dostęp do niej różnych części gminy oraz ograniczone środki na nowe inwestycje prowadzą do konfliktów społecznych, a pomysłem na rozwiązanie, jest zwiększanie liczby mieszkańców, generujące dalsze potrzeby inwestycyjne, na terenach nie przygotowanych do rozwoju budownictwa. Opisane zostały również Marki, jako jeden z obszarów strefy podmiejskiej, pełniących istotną rolę w aglomeracji, stanowiąc rezerwuar stosunkowo tanich mieszkań, o niższym standardzie i mniej atrakcyjnej lokalizacji, gdzie podstawowym problemem mieszkańców, mimo bliskiego położenia, jest komunikacja z Warszawą. W rozprawie wskazane zostały trzy modele rozwoju w warszawskiej strefie podmiejskiej. Pierwszy to atrakcyjne obszary zabudowy jednorodzinnej o wyższym standardzie, przede wszystkim dawne podwarszawskie letniska, drugi to gminy do tej pory rolnicze, najczęściej peryferyjne, gdzie powstaje zabudowa jednorodzinna o niższym standardzie. Trzeci model to tereny stanowiące bazę tanich mieszkań w budynkach wielorodzinnych. Pokazane zostały także inne charakterystyczne aspekty zróżnicowania przestrzennego warszawskiej strefy podmiejskiej, jak to, że część obszarów stanowi także miejsce pracy, a nie wyłącznie zamieszkania. Mimo, że istnieją gminy, w których lokowane są zorganizowane inwestycje w budownictwie jednorodzinnym, w skali całej aglomeracji, w przeciwieństwie do obszarów metropolitalnych Europy Zachodniej, czy Ameryki Północnej, zdecydowanie dominują inwestycje indywidualne. Pokazana została trwałość opisanego układu zróżnicowania przestrzennego w latach, które nastąpiły po badaniach oraz że obszar metropolitalny, mimo dynamicznego rozwoju strefy podmiejskiej, nadal pozostaje typową aglomeracją monocentryczną, z dominującą rolą Warszawy.

The dissertation deals with the problems of various aspects of Warsaw suburbia diversity; with the factors, which condition the diversity, as well as with its social consequences. The dissertation is aimed at showing the degree of the diversity; the levels, on which this diversity takes place; the characteristic models of spatial and demographical development within suburbia and the unique social problems connected with them. The first chapter presents the course of urban areas decentralization in the world; the factors, which conditioned it; and the processes, which nowadays take place in the world. It also discusses the most important definitions of the terms connected with metropolitan areas as well as with the suburbia. This constitutes the background for showing the process of building up and developing of Warsaw suburbia. The chapter presents the research methods used in the dissertation, too. The second chapter is devoted to the delimitation of Warsaw suburbia and to the dynamic of its development. It discusses the delimitation method adopted as compared with previously existing conceptions. The chapter mentions fifty eight communes, which belong to Warsaw suburbia; it shows their diversity as far as the dynamic of demographical development is concerned as well as the factors, which conditioned this diversity. The third chapter describes some aspects of spatial diversity of Warsaw suburbia communes: the type (single- or multi-family) and standard of buildings. This resulted in the picture of Warsaw suburban area, which is strongly diverse in the two aspects just mentioned; this is related to the equally strong social diversity of its particular parts, so this allows for searching for the repeating models of development. The research proved that both the type of buildings and (even to the greater extent) their standard is reproduced and, in most of the communes, it doesn’t change as compared to the period before the research. Apart from some historical factors, the most important distinctive factor, which differentiates Warsaw suburbia, is the geographical aspect. The chapter shows that the spatial diversity of the communes under research is related to the social and economic status of their inhabitants. The fourth chapter contains the case studies of four communes, each of which takes different position within the outlined system of dominating type and standard of buildings; these case studies focus on describing the factors, which shape these positions and, in particular, on describing the unique social problems within the communes in question. The case study presents the social conflict in Izabelin, i.e. the conflict concerning the attempts of permitting the multi-flat buildings within the commune as well as extending housing areas; another thing, which is presented, is the process resulting in the appearance of the new multi-family buildings in Józefów, which, in consequence, caused the change of the spatial structure of the town. The cases of the two communes illustrate the way, the urbanization pressure affects the attractive territories of suburbia and the consequences and inhabitants’ reactions, which it may bring. Another commune, which is presented, is the suburban peripheral one named Prażmów; in this commune the infrastructure is insufficient and not equally available to particular parts of the commune and the financial resources for new investments are limited; these factors lead towards social conflicts; the solution of these problems is, in this very area, the increase of inhabitants’ number, which, in turn, generates the needs for the new investments within the area, which is not prepared for architecture development. The last commune described is named Marki; it is described as one of the important suburban areas, playing the significant role within Warsaw agglomeration, i.e. constituting the reservoir of relatively cheap flats of lower standard and of not very attractive location; the main problem of the inhabitants of Marki is the transportation to Warsaw, although Marki are not very far away from the Capital. The dissertation outlines three models of Warsaw suburban area development. The first one includes the attractive areas with the single-family houses of higher standard, in particular the past Warsaw summer resorts; the second one includes the so-far agricultural communes, most often suburban peripheral ones, with the single-family buildings of lower standard. The third model, in turn, are the areas, which are the reservoirs of cheap flats in multi-family buildings. Also, some other characteristic aspects of Warsaw suburban area diversity are shown, e.g.: the fact that some areas are not merely the housing places, but also the places where people work. Although there exist the communes, in which the organized single-family buildings investments are located, contrary to metropolitan areas of Western Europe or North America, individual investments definitely dominate within Warsaw agglomeration as a whole. The dissertation presents the stability of the situation described within the period of a few years, which followed the research. It also shows the fact that Warsaw metropolitan area, despite the dynamic development of suburbia, still remains the typical monocentric agglomeration with the dominating role of Warsaw.