Praca doktorska
Ładowanie...
Licencja
Dostęp zamkniętyWokół pojęcia fantazji. Młodzi pozytywiści wobec polskiego idealizmu "południa XIX wieku"
| dc.abstract.en | The aim of this PhD dissertation is to reconstruct the semantic features of the notion of fantasy on the basis of philosophical texts by authors connected with Polish idealism. By means of fantasy, the author of this dissertation intends to present the complicated and multidimensional spectrum of ideas and artistic trends of the Noon of the 19th century, understood as the period from the mid-40s to the mid-70s of the 19th century. Major emphasis is given to transformations of the model of man. The reason behind the use of this unknown category of periodization and the methodology adopted from conceptual history is to cast light on the 19th-century, which is often overlooked in research practice. According to this approach it is possible to fill in and redefine research which has been conducted on the so-called positivist turning point. The development of the intellectual program formed by young positivists is presented in relation to the unknown range of influences and reception: idealist national philosophy and (post)idealist academic work of some professors at the Main School, as well as the milieu of the Department of Mental Health and Forensic Psychiatry. The positivist turning point from such a perspective clearly demonstrates that examining the early suggestions of “the young” with reference to Western philosophy and romantic literature is insufficient. This dissertation consists of three parts entitled: Masters, Teachers and Students, arranged according to the specific artistic profiles of: Bronisław Trentowski, Karol Libelt, Józef Kremer; Aleksander Tyszyński, Henryk Struve, Wiktor Szokalski; Eliza Orzeszkowa, Piotr Chmielowski Julian Ochorowicz. Each part is preceded by a theoretical and historical introduction, which presents the characteristics of each group. In the conclusions the author enumerates the semantic features of fantasy, defines the notion itself and describes the image of man emerging from the examined texts. On the basis of the conducted analyses it can be asserted that “the young” were much more dependent on national philosophers than it has been assumed up to now. It is apparent on the linguistic level, for example with reference to the transformations of the notion of fantasy. Idealists believed that fantasy is a spiritual force responsible for the cognition of the divine sphere and for the creation of works of art. Under the influence of many factors (philosophical, political, scientific) the notion changes its meaning and connotations. Professors at the Main School perceived fantasy as a fierce mental process, which could be both negative and positive, while “the young” thought it is an automatic process of associating images. The positivists used this notion to describe the most common operations between concepts performed in the mind. Depending whether the process is conscious or not, it can lead to dreaminess and madness or to special kinds of cultural output. Till the mid-70s “the young” believed the fantasy has a negative connotation. These changes of meaning can be comprehended when examined in the broad context of anthropology. The formation of the positivist subject is connected with the theoretical background of the Noon of the 19th century. They prove that the subject’s antinomies result from abandoning metaphysical explanations due to the development of scientific methodology, the attempt to regain historical and political independence and the pedagogical program of self-restraint (the concept of Grażyna Borkowska). The positivist subject in many aspects is a dialectical construct, as is his idealist and (post)idealist predecessors. |
| dc.abstract.pl | Celem rozprawy doktorskiej jest rekonstrukcja znaczenia pojęcia fantazji na podstawie tekstów teoretycznych myślicieli związanych z polskim idealizmem. W ten sposób autor pracy próbuje pokazać wielowymiarową przestrzeń idei „południa XIX wieku”, za które uznaje okres od połowy lat czterdziestych do połowy lat siedemdziesiątych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na przemiany modelu człowieka dokonujące się w tym czasie. Szerzej nieznana kategoria periodyzacyjna i metodologia zaczerpnięta z historii pojęć mają na celu „rzucenie światła” na centrum dziewiętnastowieczności, zwykle pomijane w praktyce badawczej. Podobne podejście uzupełnienia i redefiniuje dotychczasowe ustalenia dotyczące tzw. przełomu pozytywistycznego. Jak się okazuje, kształtowanie świadomości intelektualnej „młodych” można rozpatrywać także w odniesieniu do nieznanych kręgów recepcji i wpływów: idealistycznej filozofii narodowej, (po)idealistycznej działalności naukowej niektórych profesorów Szkoły Głównej oraz środowiska skupionego wokół Oddziału Chorób Umysłowych, Nerwowych i Psychiatrii Sądowej. Takie ujęcie „przełomu” pozytywistycznego udowadnia, że sytuowanie wczesnych rozważań „młodych” w kontekście filozofii zachodniej lub literatury romantycznej należy uznać za niewystarczające. Praca składa się z trzech części, zatytułowanych kolejno: Mistrzowie, Nauczyciele i Wychowańcy, uporządkowanych następnie według konkretnych sylwetek twórczych: (odpowiednio: Bronisława Trentowskiego, Karola Libelta, Józefa Kremera; Aleksandra Tyszyńskiego, Henryka Struvego, Wiktora Szokalskiego; Elizy Orzeszkowej, Piotra Chmielowskiego, Juliana Ochorowicza). Każda z części została poprzedzona teoretycznym i historycznym wstępem, w którym autor przedstawia specyfikę danej grupy. W podsumowaniach kolejnych części opisano model cech semantycznych fantazji, definicję tejże oraz modelowy opis człowieka. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że zależność „młodych” od idealizmu filozofów narodowych była znacznie większa niż dotąd przypuszczano. Oddziaływanie to widać przede wszystkim na poziomie języka teoretycznego, co autor przedstawia na przykładzie przeobrażeń znaczenia fantazji. Dla idealistów fantazja to świadomy i twórczy sposób poznawania rzeczywistości, dzięki któremu człowiek odkrywa w świecie wymiar boski albo spirytualizuje własną duszą przedmiotowy świat materialny. Fantazja w procesie twórczym odpowiada za szeroko rozumiane kształtowanie treści dzieła sztuki, a jej rolą jest uprzystępnianie artyście i odbiorcy pierwiastka idealnego. Pod wpływem wielu czynników (filozoficznych, politycznych i naukowych) pojęcie stopniowo zmienia swoje znaczenie i nacechowanie, co pokazują już teksty profesorów Szkoły Głównej, w których coraz częściej fantazjowanie zrównuje się z gwałtowną czynnością psychiczną, wartościowaną ambiwalentnie. Z kolei dla „młodych” fantazja to automatyczny proces kojarzenia się wyobrażeń. Pojęcia używa się po to, żeby nazwać grupę najbardziej typowych operacji zachodzących pomiędzy asocjacjami. Zależnie od stopnia uświadomienia toku skojarzeń fantazjowanie może przyjmować formę różnych fenomenów: od szaleństwa i marzycielstwa aż do określonego rodzaju twórczości. „Młodzi” do połowy lat siedemdziesiątych wartościują pojęcie zdecydowanie negatywnie. Zmiany znaczenia fantazji można zrozumieć w kontekście szeroko rozumianej antropologii. Formowanie się podmiotu pozytywistycznego rozpatrywane w świetle programów południa XIX wieku pokazuje, że jego antynomie wynikają z próby porzucenia wyjaśnień metafizycznych z powodu: rozwoju metodologii naukowej, próby odzyskania historycznej i politycznej samodzielności, a także chęci narzucenia pewnego programu wychowawczego, nazywanego (za Grażyną Borkowską) samoograniczeniem. W wielu tych aspektach podmiot pozytywistyczny okazuje się konstruktem dialektycznym, tak jak jego idealistyczny i (po)idealistyczny poprzednik. |
| dc.affiliation.department | Wydział Polonistyki |
| dc.contributor.author | Makuch, Damian |
| dc.date.accessioned | 2020-07-15T08:52:28Z |
| dc.date.available | 2020-07-15T08:52:28Z |
| dc.date.defence | 2016-10-25 |
| dc.date.issued | 2020-07-15 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/3720 |
| dc.description.promoter | Paczoska, Ewa |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/3720 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.en | self-resraint |
| dc.subject.en | conceptual history |
| dc.subject.en | history of philosophy in Poland |
| dc.subject.en | fantasy |
| dc.subject.en | idealism |
| dc.subject.en | positivism |
| dc.subject.en | XIXth century |
| dc.subject.pl | Julian Ochorowicz |
| dc.subject.pl | Piotr Chmielowski |
| dc.subject.pl | Eliza Orzeszkowa |
| dc.subject.pl | Wiktor Szokalski |
| dc.subject.pl | Henryk Struve |
| dc.subject.pl | Aleksander Tyszyńśki |
| dc.subject.pl | Józef Kremer |
| dc.subject.pl | Karol Libelt |
| dc.subject.pl | Bronisław Trentowski |
| dc.subject.pl | Franciszek Krupińśnki |
| dc.subject.pl | samoograniczenie |
| dc.subject.pl | historia pojęć |
| dc.subject.pl | historia filozofii w Polsce |
| dc.subject.pl | idealizm |
| dc.subject.pl | fantazja |
| dc.subject.pl | pozytywizm |
| dc.subject.pl | XIX wiek |
| dc.title | Wokół pojęcia fantazji. Młodzi pozytywiści wobec polskiego idealizmu "południa XIX wieku" |
| dc.title.alternative | On the notion of fantasy. Young positivists with regard to Polish idealism of “the Noon of the 19th century” |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |