Innowacje systemowe w sinojapońskiej odmianie pisma ideograficznego na tle wschodnioazjatyckim

Rozprawa składa się z siedmiu rozdziałów, wstępu oraz zakończenia. Dodany został także indeks nazw oraz ważniejszych terminów. Głównym celem rozprawy jest analiza innowacji systemowych, obserwowanych w procesie asymilacji oraz adaptacji ideograficznego pisma chińskiego w środowisku języka japońskiego. Asymilacja ta dokonana została na tyle sku¬tecznie, że współcześnie możemy już mówić o w pełni ukształtowanej sinojapońskiej odmianie tego pisma, które do japońszczyzny przejęte zostało drogą egzografii oraz połączonej z nią egzoglosji. Tak zarysowany cel badawczy obejmuje różne szczegółowe aspekty analizy, takie jak: – morfologię ideogramów kanji 漢字 jako problem analizy strukturalnej, w kontekście ka-tegorii semiotycznych ideogramów opisanych w tradycyjnym traktacie leksykograficz-nym autorstwa Xǔ Shèna 許慎 – Shuōwén jiězì 『説文解字』 (sześć kategorii liùshū 六書), – strategie dekodowania ideograficznych tekstów klasyki chińskiej w środowisku japońsz-czyzny jako mechanizm transpozycji międzyjęzykowej zwany kanbun kundoku 漢文訓読 i jego podłoże filologiczno-analityczne, – zasoby leksykalne ideogramów kanji wyodrębniane w języku japońskim (podstawowe, dydaktyczne, specjalistyczne, leksykograficzne i inne, jako reprezentujące odrębny lek-sykon znaków językowych o postaci prymarnie pisanej, przyporządkowane różnym kate¬goriom wyrazowym po stronie znaków językowych o postaci prymarnie fonicznej), – polisemię ideogramów i jej związki z zapisem wyrazów rodzimych w japońszczyźnie, – antonimię i synonimię ideograficzną jako problem wewnętrznego uporządkowania ideo-gramów w subleksykonie ideograficznym, – zjawisko homonimi i heteronimii w odniesieniu do obu subleksykonów języka japońskie-go z jednoczesnym rozróżnieniem homografii i heterografii oraz homofonii i heterofonii, – eksperymenty grafemiczno-językowe w procesie adaptacji ideograficznego pisma chiń-skiego do zapisu rodzimych tekstów japońskich, – innowacje funkcjonalne w zakresie zastosowania pisma ideograficznego do zapisu języka japońskiego (takie jak wariantywność zapisu, wielość ekwiwalentów leksykalnych po stronie fonicznego leksykonu języka, afoniczne użycie ideogramów, segmentacja ideo¬graficzna wyrazów i inne), – fonograficzne użycie ideogramów wzorowane na chińszczyźnie, ale rozwijane i konty-nuowane w środowisku języka japońskiego w ramach kategorii ateji 当て字, – poetykę ideograficzną w imionach osobowych i toponimach jako oryginalny nurt zasto-sowań chińskiego pisma ideograficznego w jego odmianie japońskiej, reinterpretacje se-mantyczne znaczeń wyrazowych (imiona osobowe), oraz gry językowe oparte na ideo-grafii w różnych dziedzinach komunikacji, – porównanie statusu semiotycznego pisma ideograficznego we współczesnej japońszczyź¬nie, chińszczyźnie, wietnamszczyźnie oraz koreańszczyźnie (zakresy użycia, przemiany, innowacje i różnice w polityce językowej wobec problematyki pisma). Opis opiera się na założeniu, że system pisma japońskiego należy do języka jako integralny komponent jego struktury językowej i nie może być traktowany jako zewnętrzne i wtórne narzędzia zapisu mowy, pojmowane wyłącznie utylitarnie. Rozprawa jest jednocześnie próbą metodologicznej adaptacji dorobku badaw¬czego tradycyjnej grafemiki japońskiej oraz wschodnioazjatyckiej oraz przetransponowania jej systemu pojęciowego na terminologię współczesnej lingwistyki teoretycznej. Nieprzystawal-ność obu tradycji terminologicznych ma swoje źródło w zauważalnym wyraźnie fonocentryz-mie lingwistyki zachodniej oraz równie silnie manifestowanym grafocentryzmie tradycyjnej lingwistyki wschodnioazjatyckiej. Japońska teoria pisma ukształtowana została wiele stuleci wcześniej pod wpływem naukowej tradycji chińskiej i nawet po okresie modernizacji nauki japońskiej, dokonanej w XIX stuleciu, a więc już po powstaniu językoznawstwa jako nauki, jej zasadnicze interpretacje odnoszące się do pisma ideograficznego zostały w pełni utrzymane.

The Chinese script has been assimilated into the Japanese linguistic environment, originally as a foreign language and foreign script within the mechanisms of exoglossia and exography. It must be stressed that in case of Chinese the language and the script form basically a single code as a logographic writing system (a large set of ideograms consisting of circa 10 thousand units), combined with vocabulary consisting of monosyllabic words. The term exoglossia is intended here as a phenomenon different from diglossia, meaning the parallel use of two different linguistic codes by a single society (or a nation). The notion of exoglossia involves a borrowing of the whole foreign language as a tool of communication for particular use, e.g. official or ceremonial written language, literary and liturgical language, apart from genuine language which is used for everyday communication. Therefore, the Classical Chinese, which was borrowed as a whole system together with its lexicon and grammar, was used as a conglomerate of written styles because the genuine Japanese of that time was limited to oral communication only. The term exography is intended here as a borrowing of a foreign writing system by a society (or a nation) which has not developed its own. The particular situation of Chinese as a monosyllabic and isolating ideographic language requires parallel treatment of both exoglossia and exography as two sides of the same process. My dissertation deals with various semiotic mechanisms of decoding Classical Chinese texts imported to the Japanese Archipelago and the process of mastering the ideographic script by the Japanese social elites, such as members of the Imperial Court (aristocracy and court officials) and Buddhist monks. Here, the dissemination of knowledge of Chinese, which in the beginning was promoted by the visitors from continent, stimulated not only reading and studying of Chinese classics by devoted Japanese students but also prompted them to further their own writing activity in Chinese. The next step was an idea of adaptation of Chinese ideograms for writing their own language. There were two basic strategies of Japanese notation, namely the one based on phonographic (syllabogra¬phic) use of ideograms and the other one based on the logographic use. Because gradual assimilation of ideograms within the Japanese language system was soon combined with parallel Sino-Japanese pronunciation and genuine Japanese pronunciation of each single ideogram there were uses of both methods of reading for the purpose of notation of Japanese words. Therefore, the original strategy of kanbun kundoku, that is the decoding of purely ideographic texts (with neglecting of its Sino-Japanese phonetic representation) by means of direct transposition to Japanese lexical and syntactic shape served as a model of further experiments in ideographic notation of Japanese. The final result of these processes was the birth of modern writing system of Japanese based on a mixture of ideographic and syllabographic script called kanji kana majiribun 漢字仮名交じり文. The main topics of dissertation include several problems of structural and functional evolution of the Sino-Japanese variety of the Chinese ideographic script, seen from the point of view of system innovations and their semiotic mechanisms.