Teoria jednolitej egzekutywy. Geneza, pojęcie oraz rozwój doktryny.

Celem niniejszej pracy jest opisanie teorii jednolitej egzekutywy – konstytucyjnej doktryny prawa amerykańskiego, wokół której od kilkunastu lat trwa intensywna debata, w której uczestniczą zarówno naukowcy, publicyści jak i politycy. Do tej pory teorii nie poświęcono uwagi w polskim dyskursie naukowym. Tymczasem, w ocenie autora zainteresowanie i dyskusja, jaką wywołuje ona od niemal trzech dekad, dowodzą jej istotnego znaczenia dla amerykańskiego życia publicznego. Co więcej, powrót do władzy Donalda Trumpa oznacza, że pojęcie teorii jednolitej egzekutywy wciąż będzie obecne w przestrzeni publicznej. W pierwszej części autor definiuje pojęcie teorii jednolitej egzekutywy, dokonując podziału na teorię jednolitej egzekutywy sensu largo i sensu stricto. Wskazuje podstawy konstytucyjne, na jakie powołują się jej zwolennicy, jak również przedstawia zastrzeżenia ze strony jej adwersarzy. Dokonuje także opisu genezy teorii. Charakteryzuje system amerykańskiego prawa administracyjnego w kontekście relacji pomiędzy politycznym zwierzchnictwem prezydenta a niezależnością organów administracji. W części drugiej autor skupia się na analizie prawnohistorycznej omawianej teorii. Opisuje osiemnastowieczną debatę na temat ustroju państwa amerykańskiego, jak również spór o rolę egzekutywy. Relacjonuje proces historycznej ewolucji amerykańskiej administracji, w tym powstanie „czwartej gałęzi władzy” oraz czynniki gospodarcze, społeczne oraz polityczne, jakie miały wpływ na jej ukształtowanie. Rozważa przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na jej ostateczny kształt. W części trzeciej autor przygląda się praktycznym implikacjom teorii, relacjonując bieżące konflikty polityczne oraz spory prawne w Stanach Zjednoczonych, na tle relacji pomiędzy władzami sądowniczą, legislacyjną, a egzekutywą. Rozważa przyczyny, jakie stoją za powracaniem sporu o rolę egzekutywy w kolejnych przeobrażeniach amerykańskiej państwowości. Próbuje także odpowiedzieć na pytanie o miejsce niezależnej i merytorycznej administracji państwowej w strukturze władzy współczesnego państwa opierającego się na demokratycznym modelu ustrojowym.

The purpose of this paper is to describe the theory of the unitary executive, a constitutional doctrine of American law, around which there has been an intense debate for several years, involving scholars, publicists and politicians alike. To date, the theory has received little attention in the Polish scholarly discourse. It is the contention of the author that the interest and discussion it has generated for a period of almost three decades is indicative of its vital importance for American public life.Moreover, Donald Trump's return to power means that the concept of unitary executive theory will continue to be present in the public space. In the first part, the author defines the concept of the theory of unitary executive, dividing it into the theory of unitary executive sensu largo and sensu stricto. The author meticulously identifies the constitutional grounds cited by proponents of the concept, while also presenting the objections of its adversaries. Moreover, the text provides a detailed exposition of the theory's genesis. The author provides a characterisation of the system of American administrative law, situated within the broader context of the relationship between the political supremacy of the President and the independence of administrative bodies. In the second part, the author provides a legal-historical analysis of the theory under discussion. The author provides a comprehensive overview of the eighteenth-century discourse surrounding the American state system, with particular emphasis on the contentious debates surrounding the role of the executive branch. The author provides a comprehensive analysis of the historical evolution of American administration, encompassing the emergence of the fourth branch of government and the economic, social, and political factors that influenced its formation.He considers the internal and external causes influencing its ultimate shape. In the third part of the study, the author examines the practical implications of the theory by providing a report on current political conflicts and legal disputes in the United States. This report is set against the backdrop of the relationship between the judiciary, the legislature, and the executive branch. The author considers the reasons behind the recurring dispute over the role of the executive in successive transformations of American statehood. Furthermore, it seeks to address the question of the role of an autonomous and substantive state administration within the power structure of a contemporary state grounded in a democratic political model.