Działalność przemysłu farmaceutycznego – etyczne wyzwania i nowa biopolityka

W rozprawie opisano trzy obszary działań sektora farmaceutycznego: praktyki związane z komercjalizacją wiedzy (m.in. patentowanie leków), praktyki lobbingowe oraz marketingowe. Następnie, opisane wcześniej zjawiska poddano analizie z użyciem biopolitycznych kategorii. Jako koncepcję biopolityki, która dostarcza najlepszych narzędzi do zrozumienia przemysłu farmaceutycznego, przyjęto tę zawartą w pracach brytyjskiego socjologa Nikolasa Rose'a. Autor ten wykazał m.in., że współczesna biopolityka – w odróżnieniu od starszych form państwowej kontroli nad populacją – ma raczej zdecentralizowany, rynkowy charakter oraz ukierunkowana jest na jakość życia jednostki i minimalizowanie ryzyka zdrowotnego. Celem rozprawy było nie tylko opisanie i zanalizowanie wybranych praktyk sektora farmaceutycznego z użyciem biopolitycznych kategorii, lecz także poddanie tych praktyk normatywnej ocenie. W ramach etycznej analizy działań przemysłu lekowego dokonano podziału obecnych w bioetycznej debacie argumentów na dwie kategorie. W ocenach poszczególnych praktyk sektora lekowego wskazuje się bądź na ich pozytywne lub negatywne konsekwencje (argumentacja o charakterze konsekwencjalistycznym), bądź na ich wpływ na wewnętrzny sens i cel pewnych praktyk społecznych (argumentacja o charakterze autotelicznym). I tak, w ramach tej drugiej kategorii, komercjalizację wiedzy skonfrontowano z etosem nauki, działania lobbingowe zanalizowano przez pryzmat modeli dochodzenia do dobra wspólnego w demokracji, a strategie marketingowe poddano ocenie w kontekście konfliktu interesów i roli bezstronności w medycynie. Opracowano także pragmatyczny model odróżniania zjawiska uzasadnionej medykalizacji (traktowania coraz większego zbioru zjawisk jako problemów medycznych, a nie np. społecznych lub osobistych) od przemedykalizowania (ang. overmedicalization). Rozprawę wzbogacono ponadto o dwa studia przypadków. Pierwsze z nich to systematyczny przegląd stron internetowych wybranych firm farmaceutycznych i wspieranych przez nie rodzimych organizacji pacjentów. Drugie zawiera przegląd polskich i amerykańskich reklam suplementów oraz leków promowanych jako specyfiki stosowane w leczeniu zespołu niespokojnych nóg (ang. restless legs syndrome).

In this doctoral dissertation three areas of the pharmaceutical industry’s activity were described: commercialization of knowledge (including drug patenting), lobbying and marketing. These phenomena were subsequently analyzed using biopolitical categories. It was considered that the concept of biopolitics which provides the best tools for understanding the pharmaceutical industry, is the one contained in the works of the British sociologist Nikolas Rose. He has demonstrated, among others, that contemporary biopolitics - unlike the older forms of state control over population - is rather decentralized, market-oriented and focused on minimizing health risks as well as on the quality of life of the individual. The aim of the project was not only to analyze selected practices of the pharmaceutical industry using biopolitical categories, but also to subject them to a normative assessment. As part of the ethical analysis of drug industry’s activities, the arguments in the bioethical debate were divided into two categories. Assessing particular practices of the drug sector can focus either on their positive or negative consequences (consequentialist argumentation), or on their relation to the internal meaning and goals of certain social practices (autotelic argumentation). Therefore, within the second category, commercialization of knowledge was confronted with the ethos of science, lobbying was analyzed through the models of achieving common good in democracy, and marketing strategies were assessed in the context of conflict of interests and the role of impartiality in medicine. Additionally, a pragmatic model to distinguish the phenomenon of legitimate medicalization (treating growing number of phenomena as medical problems rather than e.g. social or existential ones) from overmedicalization has been developed. The research was enriched by two case studies. One is a systematic review of websites of selected pharmaceutical companies as well as Polish patient organizations that these companies had financially supported. The second study is a review of Polish and American advertisements of dietary supplements and medicines promoted as treatments of restless legs syndrome.