Praca doktorska
Jerzy Grotowski wobec tradycji indyjskiej
| dc.abstract.pl | 1 Koryna Dylewska Jerzy Grotowski wobec tradycji indyjskiej (streszczenie) Rozprawa w sposób kompleksowy opisuje postawę Jerzego Grotowskiego wobec tradycji indyjskiej. Motywy indyjskie, w tym zainteresowanie jogą i jego konsekwencje, przewijały się przez całe życie artysty – od młodzieńczej fascynacji, wywołanej lekturą książki Paula Bruntona Ścieżkami jogów aż po stanowiącą finał pracy twórczej Akcję i zawartą w testamencie decyzję o rozsypaniu prochów na zboczach świętej góry Arunaćala. Indie – rozumiane jako obszar geograficzny ze swoją kulturą materialną i duchową oraz jako kraina wyobrażona – stanowiły istotny punkt odniesienia nie tylko w praktyce artystycznej, ale też w życiu osobistym Grotowskiego. Wybrane elementy indyjskiego dziedzictwa kulturowego były wykorzystywane przez artystę w kreacji mitu osobistego, stanowiły także inspirację w jego pracy, dając język do formułowania wizji artystycznych. Celem rozprawy jest omówienie szerokiego spektrum powiązań Grotowskiego z Indiami, jak również pokazanie twórcy jako uczestnika procesu redefiniowania tradycji indyjskiej w ramach recepcji zachodniej. W oparciu o klasyczną definicję Jerzego Szackiego zagadnienie tradycji ujęte zostało w aspekcie podmiotowym. Zgromadzone i zweryfikowane fakty z życia twórczego Grotowskiego poddane zostały analizie z perspektywy kulturoznawczej, z użyciem narzędzi z zakresu antropologii kultury, teatrologii, orientalistyki i studiów postkolonialnych. Zasadnicza część pracy składa się z wprowadzenia i trzech rozdziałów tematycznych. Wprowadzenie przedstawia kontekst dla dalszych rozważań poprzez omówienie trzech zagadnień: osobistej narracji Grotowskiego na temat Indii jako ojczyzny mitycznej; dotychczasowej refleksji badawczej na temat wątków indyjskich w twórczości Grotowskiego wraz z omówieniem problemów badawczych; specyfiki polskiej recepcji Orientu jako odmiennej od perspektywy zachodniej. Rozdział pierwszy dotyczy podróży Grotowskiego do Indii – wyjazdów fizycznych i wypraw duchowych. Na podstawie materiałów archiwalnych weryfikowane są dotychczasowe ustalenia faktograficzne. Omówienie narracji podróżniczej Grotowskiego ujawnia sposoby wykorzystania bezpośrednich kontaktów z Orientem w strategiach autokreacyjnych reżysera. 2 W tej części pracy postawa artysty wobec tradycji indyjskiej została ukazana w kontekście refleksji postkolonialnej. Sposób korzystania z wytworów obcych kultur został porównany z praktykami stosowanymi przez przedstawicieli teatru międzykulturowego. Odrębne zagadnienie stanowi ostatnia, symboliczna podróż Grotowskiego do Indii analizowana w kontekście koncepcji Grotowskiego łączącej ideę żeńskiej boskiej energii, występującą w hinduizmie, a także w chasydyzmie. Rozdział drugi dotyczy krótkiego epizodu w biografii artystycznej Grotowskiego związanego z teatrem indyjskim. Omawiana inscenizacja klasycznego dramatu Śakuntala Kalidasy w sposób emblematyczny pokazuje stosunek Grotowskiego do Indii w okresie teatralnym: reżysera interesują wyobrażenia o teatrze i kulturze indyjskiej, a nie faktyczne tradycje teatralne Indii czy wiedza specjalistyczna o literaturze i teatrze indyjskim. Rozdział trzeci omawia najobszerniejsze zagadnienie znaczenia jogi w twórczości Grotowskiego. Ta obszerna tematyka została podzielona na siedem części. W części pierwszej zostało omówione bogactwo znaczeniowe terminu „joga”, następnie w kontekście teozoficznej interpretacji jogi oraz genezy powstania nowożytnej praktyki jogi przedstawiono autorską definicję jogi Grotowskiego. Część druga, odnosząc się do tradycyjnego sposobu przekazywania wiedzy w kulturze indyjskiej w relacji nauczyciel-uczeń, przedstawia zmieniającą się narrację Grotowskiego na temat nauczycieli. Najwięcej miejsca poświęcono postaci Śri Ramany Maharshiego – indyjskiego nauczyciela duchowego, którego postać reżyser wplótł do swojej autobiografii. Na podstawie materiałów archiwalnych dokonano weryfikacji legendy ks. Franciszka Tokarza jako nauczyciela jogi. Sposób rozumienia jogi przez Grotowskiego został przedstawiony na tle polskiej recepcji jogi w okresie powojennym, jak również w kontekście działalności prekursorów jogi w okresie powojennym, m.in. tłumacza Jogasutr Leona Cyborana. Część trzecia zawiera krytyczne ujęcie wizerunku Grotowskiego z okresu młodości jako specjalisty od tematów indyjskich. Część czwarta dotyczy osobistej praktyki jogi Grotowskiego. Na podstawie archiwalnych zapisków Grotowskiego oraz relacji świadków dokonano próby rekonstrukcji praktyki jogi uprawianej przez reżysera w okresie opolskim. Kolejna część, piąta, dotyczy obecności elementów jogi w treningu aktorskim Teatru 13 Rzędów w dwojakim znaczeniu: technicznym – wykorzystanie asan i ćwiczeń oddechowych przez aktorów, oraz metaforycznym – jako przykład praktyki umożliwiającej przemianę energii wewnętrznej człowieka. Na podstawie tekstów oraz materiałów ikonograficznych dowiedziono obecności elementów hatha-jogi w treningu Teatru Laboratorium. Omówiono 3 też poglądy Grotowskiego na temat jogi zawarte w – szerzej nieznanych – wykładach rzymskich i paryskich oraz dokonano próby ich interpretacji w kontekście myśli teozoficznej oraz koncepcji jogi zachodniej Carla Gustava Junga. Część szósta została poświęcona społeczności baulów. Wizja baula-jogina stworzona przez Grotowskiego została zestawiona z romantycznym wizerunkiem baula-artysty Rabindranatha Tagorego oraz wiedzą indologiczną na temat wierzeń i praktyk religijnych baulów. Część siódma poświęcona jest ostatniemu etapowi pracy Grotowskiego i przedstawia realizację autorskiej wizji jogi. Twórczość Grotowskiego zostaje ujęta w kategorii tradycji w znaczeniu dziedzictwa, które twórca – zgodnie z odwiecznym wzorcem – pod koniec życia przekazał wybranemu uczniowi. Zakończenie pracy zawiera sumaryczne podsumowanie wniosków, m.in. następujące ustalenia: Grotowski jest spadkobiercą modernistycznej recepcji Indii oraz kontynuatorem teozoficznej interpretacji jogi; jego twórczość należy rozpatrywać jako dążenie do stworzenia świeckiej techniki umożliwiającej przeniesienie wykonawcy na inny poziom egzystencji; stworzył własny mit Indii oraz autorską wizję jogi; praktykował jogę w młodości; nie był wyznawcą nauki Maharshiego, ale w indyjskim świętym widział człowieka, który za życia dostąpił doświadczenia wyzwolenia z kondycji ludzkiej; nie miał nauczycieli, sam wykreował się na nauczyciela; swoje dziedzictwo traktował jako powołanie nowej tradycji; w indyjskich ruchach heterortodoksyjnych szukał wzorca dla własnej drogi „pod prąd”; stworzył własny mit baula jogina-artysty. Do egzegezy twórczości Grotowskiego praca wnosi nowe ustalenia o charakterze faktograficznym oraz nowe propozycje interpretacyjne. W obszarze studiów kulturoznawczych wpisuje autorską wizję Indii Grotowskiego w recepcję myśli indyjskiej w kulturze polskiej oraz tradycję utopijnych wyobrażeń Zachodu na temat Wschodu. W zakresie studiów indologicznych dokumentuje oryginalny przykład twórczego przetworzenia elementów wierzeń i wytworów kultury indyjskiej, pozbawionych rozmyślnie pierwotnego kontekstu kulturowego. |
| dc.abstract.pl | Koryna Dylewska Jerzy Grotowski towards Indian Tradition (summary) The dissertation provides a comprehensive description of Jerzy Grotowski's attitude towards the Indian tradition. Based on the classic definition by Jerzy Szacki, the issue of tradition has been presented in the subjective aspect. India – as the geographical area with its material and spiritual culture as well as the imaginary land – was an important point of reference not only in Grotowski’s artistic endeavors but also in his personal life. Selected elements of Indian cultural heritage were incorporated by the artist in the creation of a personal myth. It also provided a language for expressing artistic visions. The objective of the dissertation is to examine the wide spectrum of Grotowski's connections with India, as well as to show the artist as a participant in the process of redefinition of the Indian tradition made by Western reception. The main body of the work consists of an introduction and three chapters. The introduction establishes a contextual framework for further exploration by addressing three key topics: Grotowski's personal narrative of India as a mythical homeland; previous research on Indian themes in Grotowski's work; the character of the Orient reception in Poland as different from the Western perspective. The first chapter delves into Grotowski's journeys to India – physical expeditions and spiritual quests. Based on archival materials, previous findings were verified. The discussion of Grotowski's travel narrative reveals the ways of using India in the director's self-creation strategies. In this part of the work, the artist's attitude towards the Indian tradition has been contextualized within the framework of postcolonial reflection. The manner of using the products of foreign cultures was compared with the practices used by representatives of the so-called intercultural theatre. A distinct focus is placed on Grotowski's last, symbolic journey to India, interpreted within the context of Grotowski's concept linking the idea of female divine energy in Hinduism and Hasidism. The second chapter deals with a short episode in Grotowski's artistic biography related to Indian theatre. This staging of the classic drama Shakuntala of Kalidasa in an example of Grotowski's engagement with India in the theatrical period: the director is interested in ideas about Indian theater and culture, rather than delving into the actual theatrical traditions of India or acquiring specialized knowledge. The third chapter discusses the importance of yoga in Grotowski's work. The extensive subject matter has been divided into seven parts. The first part discusses the multifaceted meaning of the term "yoga". Grotowski's original definition of yoga is presented in the context of the Theosophical interpretation of yoga and the origins of the modern practice of yoga. The second part, referring to the traditional way of transferring knowledge in Indian culture in the teacher-student relationship, presents Grotowski's changing narrative about teachers. The main part is devoted to the figure of Sri Ramana Maharshi - an Indian spiritual teacher, whom the director made the hero of his autobiography. Based on archival materials, the legend of Fr. Franciszek Tokarz as a yoga teacher is deconstructed. Grotowski's way of understanding yoga is presented against the background of the Polish reception of yoga in the post-war period, as well as in the context of the activities of yoga precursors in the post-war period, e.g. Leon Cyboran, the translator of the The Yoga Sutra. The third part contains a critical view of Grotowski's image as a specialist in Indian topics. The fourth part concerns Grotowski's personal yoga practice. On the basis of Grotowski's archival notes and eyewitness accounts, an attempt was made to reconstruct his practice of yoga. The fifth part concerns the presence of yoga elements in the acting training in two aspects: technical - the use of asanas and breathing exercises by the actors, and metaphorical - as an example of practice that enables the transformation of human internal energy. On the basis of texts and iconographic materials, the presence of hatha-yoga elements in the training of the Laboratory Theater was proved. The last part of the subchapter is devoted to the presentation of Grotowski's views on yoga contained in the - widely unknown - Roman and Paris lectures, and an attempt to interpret them in the context of Theosophical thought and Carl Gustav Jung's concept of Western yoga. The sixth part is devoted to the baul community. The original vision of the baul-yogi created by Grotowski was juxtaposed with the romantic image of the baul-artist of Rabindranath Tagore as well as the Indological knowledge about the beliefs and religious practices of the bauls. The final part of this subchapter is devoted to the last stage of Grotowski's work and presents the implementation of the author's vision of yoga. Grotowski's work is included in the category of tradition in the sense of heritage, which the artist - following the example of the Eastern model of teaching - passed on to a selected student at the end of his life. The main conclusions of the work: Grotowski is the heir to the modernist reception of India and the follower of theosophical interpretation of yoga. His work should be considered as an endeavor to establish a secular technique enabling the performer to be transported to a different level of existence. He created his own myth of India and his own vision of yoga. He engaged in yoga practice during his youth. He was not a follower of the Maharshi's teachings, but he saw in the Indian saint a man who during his lifetime had the experience of liberation from the human condition. He did not have formal teachers, but he claimed himself as the teacher. He regarded his own artistic heritage as the initiation of his own tradition. In his quest for inspiration for his personal journey, he explored various Indian heterodox movements. He created his own myth of the yogi-artist baul. This dissertation contributes new factual discoveries and offers fresh interpretations to the exegesis of Grotowski's work. Within the realm of cultural studies, it inscribes Grotowski's original vision of India into the reception of Indian thought in Polish culture or into the tradition of the West's utopian ideas about the East. In the field of Indological studies, it documents a unique instance of creative development of beliefs and elements of Indian culture. |
| dc.affiliation.department | Wydział Polonistyki |
| dc.contributor.author | Dylewska, Koryna |
| dc.date.accessioned | 2023-11-13T12:53:57Z |
| dc.date.available | 2023-11-13T12:53:57Z |
| dc.date.defence | 2023-11-21 |
| dc.date.issued | 2023-11-13 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/4748 |
| dc.description.promoter | Kolankiewicz, Leszek |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/4748 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.pl | teatr |
| dc.subject.pl | orientalizm |
| dc.subject.pl | joga |
| dc.subject.pl | Indie |
| dc.subject.pl | Grotowski |
| dc.subject.pl | theatre |
| dc.subject.pl | orientalism |
| dc.subject.pl | yoga |
| dc.subject.pl | India |
| dc.title | Jerzy Grotowski wobec tradycji indyjskiej |
| dc.title.alternative | Jerzy Grotowski towards Indian Tradition |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |