PROJEKTY „NOWEGO CZŁOWIEKA” W WYBRANYCH POWIEŚCIACH KOŃCA XIX I POCZĄTKU XX WIEKU W KRĘGU KULTURALIZMU. PRÓBA ROZPOZNANIA

Praca niniejsza zmierza do wskazania ideowych powiązań pomiędzy wczesnym kulturalizmem - w rozumieniu Andrzeja Mencwela zawartym w jego pracy Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, reprezentowanym przez L. Krzywickiego, E. Abramowskiego, S. Brzozowskiego, J. Korczaka - i projektami "nowego człowieka" i nowej kultury obecnymi w powieściach polskich napisanych przez autorów o różnym (choć częściowo zbieżnym z kulturalizmem, gdyż związanym z lewicą) zapleczu ideologicznym (tj. S. Żeromskiego, I. Dąbrowskiego, W. Berenta, W. orkana, A. Struga, K. Irzykowskiego). Tezą dysertacji jest twierdzenie, że doświadczenie utraty tożsamości, tak charakterystyczne dla nowoczesności i przełomu antypozytywistycznego (rozumianego tu jako naukowa, socjologiczna, filozoficzna a tym samym kulturowa ideologia) powoduje, że wizje "nowego człowieka" obecne w powieściach omawianego okresu były zawsze ustanawiane w silnym powiązaniu z kryzysem kultury. Tym samym wiodły do projektów odnowy kulturowej.

This work aims at indicating some ideological connections between early culturalism – delineated by Andrzej Mencwel in his book Ethos of the Left. An Essay on the Birth of the Polish Culturalism, and represented by L. Krzywicki, E. Abramowski, S. Brzozowski, J. Korczak – and projects of a “new man” and new culture present in Polish novels written by authors with various (although partly similar, as related with socialism) ideological background (S. Żeromski, I. Dąbrowski, W. Berent, W. Orkan, A. Strug, K. Irzykowski). The main thesis of the whole dissertation assumes that the experience of the loss of human’s identity which is characteristic of the modernity and the breakdown of positivism (here understood as a scientific, sociological, philosophical and hence cultural ideology) causes that propositions of a “new man” present in those novels of the discussed period were established always in strong relation with the crisis of culture and simultaneously lead to visions of cultural renewal.