Даследаванні і матэрыялы: Літаратура Беларусі ХIX – пачатку ХХ стагоддзя: том ІХ

W tomie IX Studiów i materiałów staraliśmy się rozważyć koleje losu i twórczości Juliana Laskowskiego i Marii Kosicz. W ich losach jest wiele podobieństw: oboje od najmłodszych lat szczerze kochali swoją ojczyznę i jej mieszkańców, przede wszystkim pogardzanego, uciskanego i krzywdzonego białoruskojęzycznego chłopa; pracowali dla jego dobra, słowem drukowanym udowadniali, że on także jest stworzeniem Bożym, że jego narzecze i pieśni mają taką samą wartość jak język i pieśni sąsiednich narodów. Białoruscy historycy literatury przez długi czas nie wspominali o J. Laskowskim (1826–1889). Jego związki z literaturą białoruską (białoruskojęzyczną) były wątpliwe, badacze nie znali publikowanych i rękopiśmiennych tekstów białoruskich. W rzeczywistości nie brali pod uwagę, że rodowity Białorusin przez ponad trzydzieści lat (1855–1887) pod pseudonimami Janko Korabicz, J. Korabicz, Marcin Mizera, Marcin Czeronka, M. Worona aktywnie działał jako poeta, powieściopisarz i publicysta, broniąc nieraz z pasją praw narodu do własnej historii, kultury i języka. W naszych badaniach, na podstawie artykułów w pismach warszawskich („Gazeta Polska”, „Gazeta Warszawska”, „Gazeta Rolnicza”, „Gazeta Świąteczna”, „Nowiny” itp.), materiałów archiwalnych oraz wspomnień pośmiertnych przyjaciół i znajomych, podjęto próbę rekonstrukcji twórczej biografii J. Laskowskiego. Szczególnie cenny w twórczości pisarza jest poemat W cudzej stronie, w którym postulowano pamięć ludową jako heroizację przeszłości kraju, niezwykle aktualną w warunkach okupacji rosyjskiej. Ważny w jego spuściźnie jest także artykuł Słówko o pieśni, w którym publicysta bronił tożsamości języka białoruskiego i jego prawa do istnienia. Odnalezione materiały archiwalne pozwalają potwierdzić bezpośrednie zaangażowanie J. Laskowskiego w literaturę białoruską: był on jednym z pięciu pisarzy białoruskojęzycznych połowy XIX wieku (Wincenty Dunin-Marcinkiewicz, Władysław Syrokomla, Artemiusz Weryho-Darewski, „Julian Mroczek, Wikenci K.”), których Adam Honory Kirkor wymienił na swojej liście. Julian Mroczek to kolejny nieznany wcześniej pseudonim poety. Na uwagę zasługuje również wydana przez J. Laskowskiego w 1861 r. w Wilnie, ale nieodnaleziona do dziś Książeczka przeciw pijaństwu. Do mego kuma Macieja i do tych wszystkich ludzi, którzy powinni upamiętać się w nałogu pijaństwa. Od poprawionego gospodarza Andrzeja. Tytuł jest po polsku, ale czy białoruski chłop Andrzej koniecznie musiał uczyć tutejszych wieśniaków „w języku pańskim”? W części poświęconej postaci M. Kosicz kwestionowany jest utrwalony od dawna w literaturoznawstwie pogląd na jej twórczość jako prymitywną, pozbawioną ostrego ukierunkowania społecznego i mocy satyrycznej, a poziom warsztatu wersyfikacyjnego jako niski. Naszym zdaniem w czasach, gdy polityka państwa w zakresie rusyfikacji nie pozostawiała szans na dotarcie tekstów w języku białoruskim do prasy drukarskiej, M. Kosicz udało się wydać białoruskie pieśni ludowe (studium Литвины-Бѣлорусы Черниговской губерніи) w akademickim czasopiśmie naukowym i książeczkę Переложеніе нѣкоторыхъ басенъ Крылова jako „próbek prawdziwej litewsko-białoruskiej mowy ludowej z własnymi zwrotami mowy i lokalnymi wyrażeniami” – jakby uzupełnieniem tej pracy naukowej. Stylizacja mowy ludowej (a nie pieśni!) warunkowała więc odpowiedni poziom wersyfikacji. Publikowane są wcześniej drukowane teksty pisarzy, a także rękopisemne materiały archiwalne (listy itp.), które odtwarzają poszczególne strony ich życia i twórczości.

In Volume IX of Research and Materials, we try to consider the vicissitudes of the life path and work of Yulian Laskouski and Maria Kosich. There is a lot of similarity in their fates: both of them sincerely loved their native land and its inhabitants from a young age, most of all the despised, oppressed and disadvantaged Belarusian-speaking peasant man; they worked for his good, which was proved by the printed word that he too is God's creation, that his language-speech and songs have the same value as the language and songs of neighboring nations. For a long time, Belarusian historians of literature did not mention Y. Laskouski (1826–1889). His relationship with Belarusian (Belarusian-language) literature was questionable, researchers did not know his published or handwritten Belarusian texts. In fact, they did not take into account that the native of the Belarusian region, for more than thirty years (1855–1887) under the pseudonyms Janko Korabicz, J. Korabicz, Marcin Mizera, Marcin Czeronka and M. Worona actively acted as a poet, novelist and publicist, sometimes passionately defending the right of his people to their own history, culture and language. In our research, on the basis of several articles in Warsaw publications („Gazeta Polska”, „Gazeta Warszawska”, „Gazeta Rolnicza”, „Gazeta Świąteczna”, „Nowiny”, etc.), archival materials and posthumous memories of friends and acquaintances, an attempt was made to reconstruct the creative the biography of Y. Laskouski. The poem W cudzej stronie, which the national memory was postulated as a heroization of the past of the land, which was extremely relevant in the conditions of the Russian occupation, is especially valuable among the works of the writer. The article Słówko o pieśni, in which the publicist defended the identity of the Belarusian language and its right to exist, is also important within his legacy. Discovered archival materials allow us to confirm the direct involvement of Y. Laskouski in Belarusian literature: he was one of the five Belarusian-language writers of the mid-19th century. (Vincent Dunin-Martsinkevich, Uladzislau Syrakomlia, Artyom Vyaryha-Dareuski, "Yulian Mrochek, Vikentiy K.") whom Adam Honory Kirkor named in his list. Yulian Mrochek is another previously unknown pseudonym of the poet. Also worthy of attention is the edition of Y. Laskouski of Książeczka przeciw pijaństwu. Do mego kuma Macieja i do tych wszystkich ludzi, którzy powinni upamiętać się w nałogu pijaństwa. Od poprawionego gospodarza Andrzeja for the people, published in 1861 in Vilnius but not recovered to this day. The title is given in Polish, but did the Belarusian lord Andrey necessarily have to teach the local men “gentleman's speech”? In the section devoted to the figure of M. Kosich, the long-established view of her work in literary studies as primitive, devoid of sharp social direction and satirical power, and wich a low-level technique of versification is challenged. In our opinion, at a time when the state policy of Russification left no chance for texts in the Belarusian language to get to the printing press, M. Kosich managed to publish Belarusian folk songs (a study of Литвины-Бѣлорусы Черниговской губерніи) in an academic scientific journal, and submit the booklet Переложеніе нѣкоторыхъ басенъ Крылова as “samples of the real Lithuanian-Belarusian folk speech with their own turns of speech and local expressions” – as if a kind of supplement to this scientific work. Thus, the stylization of the aforementioned folk speech (and not the song!) conditioned the corresponding level of versification. Previously printed texts of the writers, as well as handwritten archival materials (letters, etc.) which reproduce individual pages of their life and work, are published.