Model francuskiego postępowania przygotowawczego - porównanie z polską procedurą karną

Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest analiza prawnoporównawcza francuskiego modelu postępowania przygotowawczego w zestawieniu z polskimi rozwiązaniami karnoprocesowymi. Próbuje odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu oba modele różnią się od siebie, a także czy występujące różnice wpływają, a jeżeli tak to w jakim zakresie, na ogólny model postępowania przygotowawczego. Przedstawia również postulaty de lege ferenda, wskazujące na potrzebę zastosowania w polskim procesie karnym niektórych rozwiązań znanych francuskiemu Kodeksowi postępowania karnego. Wskazuje na francuskie instytucje prawne, które efektywniej funkcjonują i korzystniej wpływają na osiągnięcie celów postępowania karnego, przy jednoczesnym poszanowaniu praw i gwarancji wolnościowych. Praca stanowi wynik badań komparatystycznych przeprowadzonych metodą strukturalną. Studia porównawcze przede wszystkim uwzględniły przepisy normatywne obowiązujące aktualnie we Francji i w Polsce, uzupełnione jednak zostały badaniem struktury obu systemów prawnych, przede wszystkim analizą dorobku orzeczniczego i doktrynalnego. Wybór problematyki stanowiącej przedmiot rozprawy doktorskiej podyktowany był potrzebą uzupełnienia rozważań nad przebudową polskiego modelu postępowania przygotowawczego o wnikliwą analizą prawnoporównawczą, mającą na celu skonstruowanie postulatów de lege ferenda. Przeprowadzone prace badawcze wskazały bowiem, że choć oba modele są do siebie w dużym stopniu podobne (wywodzą się z tego samego systemu romańsko-germańskiego, posiadają tą samą kulturę prawną, podobną technikę legislacyjną), istnieją między nimi istotne różnice, które wpływają na ogólny kształt modelu postępowania przygotowawczego. Odrębności w szczególności dotyczą formułowania celów postępowania przygotowawczego, które we francuskim systemie prawnym wyraźnie się różnią w odniesieniu do dochodzenia i śledztwa sądowego. W konsekwencji wpływają nie tylko na sposób przeprowadzania i utrwalania czynności procesowych, ale także na znaczenie materiału dowodowego zebranego w przedsądowej fazie procesu na dalszych etapach postępowania karnego. Różnice pomiędzy francuskim a polskim modelem zauważalne są także w funkcjonowaniu instytucji sędziego śledczego. Przeprowadzone badania pozwoliły na jej analizę i ocenę w kontekście potrzeby wprowadzenia do polskiego procesu karnego instytucji sędziego ds. postępowania przygotowawczego. W Rozdziale I przedstawiono główne założenia badań prawnoporównawczych, wskazując w sposób ogólny na podstawowe znaczenie komparatystyki prawniczej oraz na przyjętą metodologię badań. W Rozdziale II podjęto próbę zdefiniowania pojęcia „model postępowania przygotowawczego”. Wskazano także na źródła prawa podlegające porównaniu w dalszych częściach rozprawy, określając jednocześnie wybór obszaru i źródeł informacji o analizowanych modelach prawnych, zakreślając również granice przedmiotu badań na gruncie ustawodawstwa francuskiego i polskiego. Kolejne rozdziały stanowią właściwe już porównywanie, czyli zestawianie francuskich i polskich norm prawnych dotyczących poszczególnych problemów i zagadnień, składających się na modelowe rozwiązania postępowania przygotowawczego w procesie karnym. Zawierają analizę zarówno de lege lata jak i de lege ferenda w odniesieniu do polskiego procesu karnego. W Rozdziale III omówione zostały cele postępowania przygotowawczego, zarówno w odniesieniu do uproszczonej formy dochodzenia jak i śledztwa, wskazując na istotne różnice w zakresie postrzegania tego zagadnienia w modelu francuskim i polskim jak i konsekwencje przyjęcia określonych koncepcji na dalsze etapy postępowania karnego. Rozdział IV dokonuje charakterystyki funkcjonujących we Francji i w Polsce form postępowania przygotowawczego, przybliżając jednocześnie najważniejsze ich instytucje decydujące o przyjętym modelu. Analizie i ocenie poddana została instytucja sędziego śledczego, różnice w zakresie dochodzenia i śledztwa jak i wady oraz zalety przyjętych koncepcji. W Rozdziale V i VI przedstawiono gwarancje procesowe głównych stron postępowania przygotowawczego – podejrzanego i pokrzywdzonego. Oba te pojęcia zostały wnikliwie zdefiniowane na gruncie przepisów prawa francuskiego i polskiego uwzględniającego liczne w tym przedmiocie judykaty. Rozdział VII skupia się wokół problematyki związanej z zakończeniem postępowania przygotowawczego, charakteryzując i oceniając pod kątem ewentualnych potrzeb reformatoryjnych w polskim systemie prawa karnego procesowego funkcjonującą we Francji zasadę oportunizmu. W Rozdziale VIII natomiast dokonano analizy systemu środków ochrony służących realizacji funkcji gwarancyjnej postępowania przygotowawczego, wskazując na zasady sprawowania kontroli nad legalnością i celowością przedsądowego etapu procesu karnego. Na zakończenie w rozprawie doktorskiej przedstawiono wnioski wynikające z dokonanej analizy prawnoporównawczej, w ramach których wskazano na postulaty de lege ferenda, które mogą przyczynić się do zwiększenia efektywności polskiego postępowania przygotowawczego i wzmocnienia gwarancji procesowych jego stron. /////// Subject of the doctoral dissertation is the comparative legal analysis of the French model of preparatory proceeding in comparison with the Polish criminal – procedural solutions. It tries to answer the question to what extent both models differ from each other, and also whether the existing differences affect, and if so to what extent, the general model of the pre-trial proceeding. It also presents the demands of de lege ferenda, indicating the need to apply some of the solutions known to the French Code of Criminal Procedure in the Polish criminal case. It points to French legal institutions, which operate more effectively and more favorably affect the achievement of the objectives of criminal proceeding, while respecting freedoms and guarantees. The dissertation is the result of comparative studies carried out using the structural method. Comparative studies first of all took into account the normative rules currently in force in France and Poland, but were supplemented by the study of the structure of both legal systems, primarily the analysis of the jurisprudential and doctrinal achievements. The choice of the subject being the subject of dissertation was dictated by the need to supplement the considerations of the reconstruction of the Polish model of pre-trial proceedings with a thorough comparative analysis, aimed at constructing de lege ferenda postulates. The research carried out indicated that although both models are largely similar to each other (they come from the same Romano-Germanic system, have the same legal culture, similar legislative technique), there are significant differences between them that affect the overall pre-trial model shape. The specificities concern in particular the formulation of the objectives of the pre-trial investigation, which in the French legal system clearly differ in relation to the investigation and judicial investigation. As a consequence, they influence not only the manner of conducting and consolidating procedural acts, but also the importance of evidence collected in the pre-litigation phase of the process at further stages of criminal proceeding. Differences between the French and the Polish model are also noticeable in the functioning of the institution of the investigative judge. The conducted research allowed for its analysis and evaluation in the context of the need to introduce to the Polish criminal trial the institution of a judge for pre-trial proceedings. Chapter I presents the main assumptions of comparative law research, indicating in general terms the basic meaning of legal comparative studies and the accepted research methodology. In Chapter II, an attempt was made to define the term "pre-trial model". It also indicates the sources of law to be compared in the further parts of the dissertation, specifying at the same time the choice of the area and sources of information on the legal models analyzed, also outlining the limits of the subject of research under French and Polish legislation. Subsequent chapters are the proper comparison, that is, the compilation of French and Polish legal norms concerning individual problems and issues that make up the model solutions of the pre-trial investigation in the criminal process. They contain an analysis of both de lege lata and de lege ferenda in relation to the Polish criminal process. Chapter III discusses the objectives of the pre-trial investigation, both with regard to the simplified form of investigation and judicial investigation, indicating significant differences in the perception of this issue in the French and Polish model as well as the consequences of adopting specific concepts for the further stages of criminal proceeding. Chapter IV characterizes the forms of pre-trial functioning in France and Poland, bringing closer their most important institutions deciding of the adopted model. The institution of the investigating judge, differences in the scope of investigation and judicial investigation as well advantages and disadvantages of the adopted concepts have been analyzed and evaluated. Chapters V and VI present the procedural guarantees of the main parties to the pre-trial proceeding – the suspect and the victim. Both of these concepts have been thoroughly defined in the light of the provisions of French and Polish law that take into account numerous judiciaries in this area. Chapter VII focuses on the issues related to the end of the preparatory proceeding, characterizing and assessing the principle of opportunism in France in the Polish criminal procedural law system. Chapter VIII, on the other hand, examines the system of protection measures used to implement the function of a guarantee pre-trial proceeding, pointing out the principles of exercising control over the legality and purposefulness of the pre-litigation stage of the criminal process. Finally, the dissertation presented conclusions resulting from the conducted comparative legal analysis, which indicated de lege ferenda postulates, which may contribute to increasing the effectiveness of the Polish pre-trial proceeding and strengthening the procedural guarantees of its parties.