Ulana – Jagna. Wokół modeli kobiecości w powieściach Józefa Ignacego Kraszewskiego i Władysława Reymonta

Tematem pracy są modele kobiecości w Ulanie Józefa Ignacego Kraszewskiego i Chłopach Władysława Stanisława Reymonta, przedstawione na przykładzie głównych bohaterek (Ulany i Jagny) tych powieści. Praca dzieli się na dwa rozdziały. W pierwszym autorka zestawia ze sobą wzorce przedstawiania postaci kobiecych w literaturze romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski. Następnie porównywane są ze sobą konstrukcje głównych bohaterek literackich obu powieści. Przyjęto hipotezę, że zarówno Ulana, jak i Jagna są przykładami nowego modelu bohaterek romantycznych w literaturze. Obie kobiety to przedstawicielki warstwy chłopskiej, które nie odnajdują się w rolach, jakie narzuciło im życie w wiejskiej społeczności. Ich historie są bardzo podobne, żyją w nieszczęśliwych małżeństwach, doświadczają zawodów miłosnych i przemocy, nawet od najbliższych im osób. Założono, że kobiety łączą w sobie liczne cechy romantyczne, a ich sylwetki posiadają psychologiczną głębię. Nie są postaciami charakterystycznymi dla swojej epoki. Praca skupia się na analizie charakterów bohaterek powieściowych i ich relacji z otoczeniem celem wskazania podobieństw między budową sylwetek kobiecych, a także konstrukcją fabularną wziętych na tapet utworów, których powstanie dzieli ponad pół wieku. Rozdział drugi koncentruje się na dialogu międzytekstowym pomiędzy omawianymi powieściami (intertekstualności obu dzieł). Przywoływane są inspiracje literackie, z jakich korzystali obaj pisarze. Analizowane są podobieństwa i różnice między sposobem konstruowania fabuły, bohaterów, wykorzystania motywów (w tym od tych charakterystycznych dla ludowych ballad poprzez nawiązywanie do tropów biblijnych oraz odwołań do mitologii – miłość tristaniczna, fatum). Stosowane przez Kraszewskiego na szerszą skalę (por. cykl jego powieści ludowych) motywy folklorystyczne stały się inspiracją dla wielu kolejnych pokoleń pisarzy (w tym dla Władysława Reymonta). Był on propagatorem nowego spojrzenia na wieś w polskiej literaturze. Wprowadził w powieściach o warstwie chłopskiej bohaterów nieschematycznych, niepozbawionych empatii. Spośród nich postacią szczególną była Ulana – uboga chłopka zdolna do doświadczania bardzo silnych romantycznych uniesień. Oddziaływanie oryginalnie ujętego modelu znanego z powieści ludowych Kraszewskiego w modernizmie możemy zaobserwować na przykładzie Chłopów Reymonta. Wśród licznych wątków poruszonych w obu powieściach znajdują się między innymi: miłość zakazana, zawód miłosny, doświadczenie wyobcowania przez jednostkę wyjątkową, oczy uroczne, motyw nocy romantycznej. Wyraźne powiązania fabularne i konstrukcyjne widoczne pomiędzy Ulaną a Chłopami znacząco wpływają na interpretację dzieł, w tym na odczytanie sylwetek postaci kobiecych w obu tekstach. Praca została napisana na podstawie materiałów źródłowych z literatury naukowej, artykułów z czasopism naukowych (m.in. „Pamiętnik Literacki”, „Roczniki Humanistyczne”, „Teksty”) oraz informacji dostępnych w Internecie na specjalistycznych stronach www. Ustalono, że modele kobiecości obowiązujące w literaturze przechodziły znaczące modyfikacje na przestrzeni epok. Na podstawie analiz stwierdzono liczne podobieństwa między konstrukcjami bohaterek literackich Jagny i Ulany, które obdarzone są cechami bohaterek romantycznych. Reymont, tworząc Chłopów, wykorzystał między innymi schematy znane z powieści ludowych Kraszewskiego. Między utworami istnieje silny dialog międzytekstowy. Zarówno Kraszewski, jak i Reymont w szczególny sposób, niepozbawiony empatii, opisują główne bohaterki swoich powieści. Chociaż nie usprawiedliwiają do końca ich wątpliwych moralnie czynów (takich jak zdrada małżeńska), to jednak jednoznacznie nie potępiają ich. Uwydatniają przyczyny, dla których nieszczęśliwy los spotkał obie chłopki i zwracają uwagę czytelnika na nie do końca zawinioną krzywdę kobiet.