Administracyjnoprawne środki ochrony konsumentów na rynku kapitałowym w ramach działalności Komisji Nadzoru Finansowego i Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Zasadniczym przedmiotem rozważań zawartych w ramach rozprawy doktorskiej jest zaprezentowanie oraz analiza administracyjnoprawnych standardów ochrony konsumentów w relacjach z instytucjami świadczącymi usługi maklerskie (firmami inwestycyjnymi) na rynku kapitałowym. Ujęcie tematyczne, będące przedmiotem prowadzonych tutaj badań, stanowi złożone zagadnienie problemowe. Na jego wieloaspektowość mają wpływ co najmniej dwie kwestie natury ogólnej. Po pierwsze, zarówno prawo ochrony konsumentów, którego centralny ośrodek zainteresowań stanowi jednostka, będąca w istocie najsłabszą – pośród pozostałych – kategorią uczestników obrotu gospodarczego, jak też prawo rynku kapitałowego, w zakresie którego mieści się działalność instytucji świadczących usługi maklerskie, stanowią zbiory norm prawnych o niejednorodnym charakterze jurydycznym. Te obszary regulacyjne, w znakomitej większości, bazują co prawda na rozwiązaniach natury administracyjnoprawnej, aczkolwiek stosunkowo dużą ich część wypełniają normy prawa cywilnego. Na domiar tego, dla obszarów tych charakterystyczne są również szczątkowe regulacje natury prawnokarnej, co w ogólnym rozrachunku implikuje konieczność prowadzenia badań zarówno na gruncie prawa publicznego jak i prawa prywatnego. Po drugie, regulacje prawne normujące rynek kapitałowy, w przeciwieństwie do regulacji prawnych odnoszących się do innych segmentów rynku finansowego (takich jak sektor bankowy czy sektor usług płatniczych), nie obejmują explicite swoim zakresem relacji konsumenckiej. Posługują się one natomiast odrębnymi kategoriami uczestników (usługobiorców) sui generis charakterystycznymi dla rynku kapitałowego (np. inwestor, klient firmy inwestycyjnej, uczestnik funduszu inwestycyjnego) i dla tychże kategorii tworzą mechanizmy ochronne. Główna część rozważań zawartych w ramach dysertacji poświęcona została analizie prawnej kompetencji, zadań oraz środków administracyjnoprawnych przysługujących Komisji Nadzoru Finansowego oraz Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jako tzw. niezależnym organom regulacyjnym. Autor rozprawy, jako fundamentalną tezę przyjął założenie, iż normy o charakterze publicznoprawnym, w szczególności normy prawa administracyjnego, w sposób zdecydowanie bardziej efektywny wypełniają sferę regulacyjną ochrony konsumentów oraz rynku kapitałowego względem uregulowań natury prywatnoprawnej. Świadczy o tym chociażby ograniczenie wolności gospodarczej podmiotów prowadzących działalność maklerską, czy zasada administracyjnego nadzoru nad rynkiem kapitałowym, w której granicach zawiera się szereg funkcji reglamentacyjno-policyjnych administracji publicznej. Ponadto, w obszarze publicznoprawnej ochrony konsumentów strategiczną rolę odgrywają instrumenty administracyjnoprawne wykorzystywane przez organy administracji publicznej, w szczególności Prezesa UOKiK, jako organu władnego do wydawania decyzji administracyjnych w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Status tychże organów powoduje, że wypełniane przez nie zadania mają charakter działania w interesie publicznym, a co za tym idzie działanie to realizuje potrzeby całego społeczeństwa – w przeciwieństwie do uregulowań natury prywatnoprawnej, których efektywność zauważalna jest wyłącznie na etapie relacji kontraktowej pomiędzy konsumentem a instytucją świadczącą usługę. Tym samym autor pracy przyjął, iż efektywna ochrona konsumentów, w obszarze rynku kapitałowego, może być gwarantowana wyłącznie przy wykorzystaniu instrumentów prawa administracyjnego, którym przyznał rolę wiodącą, jednocześnie dochodząc do wniosków, że instrumenty prawa prywatnego charakteryzują się tutaj małą efektywnością, wobec czego przyznał im wyłącznie funkcję uzupełniającą.

The main subject of deliberations included in this thesis is presentation and analysis of administrative legal standards of consumer protection in relations with institutions providing brokerage services (investment companies) on the capital market. Thematic approach, which is the subject of conducted research, is a complex problematic issue. Its multidimensional nature is influenced by at least two general issues. Firstly, both consumer protection laws with the central centre of interest is an individual, which is in fact the weakest – among the others – category of economic trading participants, and the capital market law, which covers the activities of institutions providing brokerage services, constitute sets of legal standards of a heterogeneous juridical nature. These regulatory areas mostly rely on administrative legal solutions, although a relatively large part of them comply with civil law norms. In addition, these areas are also characterized by fragmentary regulations of a criminal law nature, which in general implies the need to conduct research on the basis of both public and private law. Secondly, regulations governing the capital market, unlike regulations relating to other sectors of the financial market (such as the banking or payment services sector), do not explicitly cover consumer relations. However, they use separate sui generis categories of participants (recipients of services) characteristic for the capital market (e.g. investor, client of an investment company, participant of an investment fund) and for these categories they create protective mechanisms. The main part of deliberations included in this dissertation was devoted to the legal analysis of competences, tasks and administrative legal means vested in the Polish Financial Supervision Authority and the President of the Office of Competition and Consumer Protection, as the so-called independent regulatory bodies. The author of paper, as a fundamental thesis, adopted the assumption that standards of public and legal nature, in particular standards of administrative law, in a much more effective way fill the regulatory sphere of consumer protection and the capital market in relation to regulations of private and legal nature. This is evidenced by e.g. restriction of economic freedom of entities conducting brokerage activities, or the principle of administrative supervision over the capital market, within the limits of which a number of regulatory and police functions of public administration are included. Moreover, in the area of public-private consumer protection, administrative legal instruments used by public administration bodies have a strategic role, in particular the President of the Office of Competition and Consumer Protection, as the body competent to issue administrative decisions in cases of declaring the provisions of the model contract prohibited and decisions in cases of practices infringing collective consumer interests. The status of these bodies means that tasks performed by them have a nature of acting in the public interest, and thus this action meets the needs of the whole society – in contrast to regulations of a private law nature, which effectiveness is noticeable only at the stage of contractual relations between the consumer and institution providing services. Therefore, the author assumed that effective consumer protection in the area of capital market can be guaranteed only with the use of administrative law instruments, to which he gave a leading role, at the same time reaching a conclusion that private law instruments are characterized by low effectiveness, and thus he granted them only a complementary function.