Praca doktorska
Ładowanie...
Paradoksy "wiejskich katedr". Neogotycka architektura sakralna na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1886-1915
| dc.abstract.pl | Przedmiotem rozprawy są neogotyckie kościoły wznoszone bardzo licznie na prowincji Królestwa Polskiego od lat 80. XIX w. do wybuchu Wielkiej Wojny. Punktem wyjścia rozważań jest z kolei pojęcie „wiejskiej katedry”, które w polskim piśmiennictwie upowszechniło się za sprawą ówczesnej krytyki architektonicznej. Coraz mocniej odciskający się na krajobrazie Kongresówki ruch budowlany budził u części komentatorów sprzeciw. Nowe realizacje były uznawane za nieprzystające do otoczenia skalą i formą. Z wyraźnym sprzeciwem spotykała się również praktyka zastępowania nimi obiektów starszych bądź rozbudowywanie świątyń z minionych epok w formule neogotyckiej. W kolejnych dziesięcioleciach XX wieku „wiejskie katedry” były postrzegane jako jednoznaczny synonim zacofania, anachronizmu i prowincjonalności. Mimo konsekwentnie rozwijanych od lat 50. badań nad architekturą historyzmu, ślady opisywanego powyżej negatywnego obrazu analizowanych świątyń są wciąż dostrzegalne. Utrwalenie opisywanych schematów myślenia nastąpiło szczególnie w obszarze intensywnie rozwijanych od przełomu lat 80. i 90. XX wieku badań nad problematyką poszukiwań wyrazu dla narodowej tożsamości w architekturze. W ramach rozprawy dotychczasowa historiografia „wiejskich katedr” poddana została krytycznej rewizji. Dekonstrukcję narracji, jakimi obrosły badane świątynię, przeprowadzam w oparciu o obszerną bazę źródeł z epoki. Jej fundamentem jest przede wszystkim ówczesna prasa specjalistyczna, dedykowana sprawom architektury i budownictwa. Omówione zostały zarówno rozległe rozprawy i zażarte polemiki, jak i łatwiejsze do przeoczenia drobne wzmianki, recenzje czy bieżące uwagi. Istotnym założeniem owej dekonstrukcji było odejście od analizy poglądów pojedynczych postaci. W większym stopniu zależało mi bowiem na wyeksponowaniu powracających w tekstach wielu autorów stwierdzeń, ukrytych założeń i koncepcji. Dzięki temu do pewnego stopnia możliwe stało się uchwycenie ówczesnego horyzontu wiedzy oraz wskazanie przekonań powszechnie uznawanych za prawdziwe. Analizie poddane zostały również stosowane w ramach „wiejskich katedr” formy architektoniczne. Badania prowadzone były w bezpośredniej konfrontacji z obiektem. W wyniku przeprowadzonej w latach 2017-2023 kwerendy udało mi się zidentyfikować ok. 220 obiektów z terenów dawnego Królestwa Polskiego, które wpisują się ściśle w przedstawiony w rozprawie sposób rozumienia tego czym była „wiejska katedra”. Spośród owej ogólnej liczby kościołów udało się sporządzić szczegółową dokumentację fotograficzną 135 realizacji. Nie wszystkie jednak z owych świątyń mogły zostać szczegółowo omówione. Z uwagi na skalę zjawiska oraz problemowy charakter rozprawy konieczne okazało się dokonanie pewnej selekcji. Analizowana w rozprawie reprezentatywna grupa obiektów zdaje się jednak w sposób adekwatny obrazować złożoność podjętej problematyki oraz bogactwo stosowanych w neogotyckiej architekturze sakralnej przełomu wieków form. Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym omówiona została dotychczasowa historiografia „wiejskich katedr”. W drugim pogłębionej refleksji poddany został zakres przedmiotowy pojęcia, jak również nakreślono realia administracyjno-prawne związane z powstawaniem badanych świątyń. W trzecim przedmiotem analizy jest problem powszechnego stosowania schematu gotyckiej katedry francuskiej. W czwartym dekonstrukcji poddano ówczesne argumentacje, których celem było udowodnienie odrębności architektury gotyckiej w Polsce. Do rozprawy załączono zbiór 287 ilustracji, będący w dużej mierze wynikiem badań terenowych. |
| dc.abstract.pl | The subject of the dissertation is the neo-Gothic churches that were constructed in large numbers in the countryside of the Kingdom of Poland from the 1880s until the outbreak of the Great War. The starting point of the analysis is the concept of the "rural cathedral", which became popular in Polish architectural criticism at that time. The growing number of new sacral investments, which left a strong mark on the landscape of Congress Poland, met with opposition from some commentators. The new constructions were considered to be inadequate in relation to the surrounding area. The practice of replacing older buildings with neo-Gothic structures or expanding churches from past periods in the neo-Gothic style also met with strong resentment. In the following decades of the 20th century, "rural cathedrals" were perceived as synonymous with backwardness, anachronism, and provincialism. Despite consistent research on historicist architecture since the 1950s, traces of this negative perception are still evident. In the dissertation the existing historiography of "rural cathedrals" has been critically revised. The deconstruction of the narratives in which the studied churches were entangled was based on contemporary sources, primarily specialized press dedicated to architecture and construction. Both extensive and heated debates, as well as easily overlooked mentions, reviews, and current comments, have been discussed. An important assumption of this deconstruction was to move away from analyzing the views of individual figures. Instead, I aimed to highlight recurring statements, hidden assumptions and concepts among works of multiple authors. To some extent this approach allowed me to highlight beliefs commonly considered at the time as true. Architectural forms used within the context of "rural cathedrals" were also analyzed. The research was conducted in direct confrontation with the objects. As a result of the inquiry conducted between 2017 and 2023 approximately 220 objects, that fit closely with the understanding of "rural cathedrals" presented in the dissertation, were identified. Out of this general number, detailed photographic documentation was prepared for 135 churches. However, not all of these monuments could be extensively discussed due to the scale of the phenomenon. Nevertheless the representative group of objects analyzed in the dissertation seems to adequately illustrate the complexity of the issue and the variety of the forms used in the neo-Gothic sacral architecture at the turn of the centuries. The thesis consists of four chapters. In the first one the existing historiography of "rural cathedrals" is discussed. In the second chapter a comprehensive reflection on the mentioned concept, as well as administrative and legal factors related to the studied churches are presented. In the third one the issue of the widespread use of the French Gothic cathedral model is analyzed. In the fourth chapter the contemporary arguments aimed at proving the distinctiveness of Gothic architecture in Poland are deconstructed. The thesis includes a collection of 287 illustrations, largely resulting from field research. |
| dc.affiliation.department | Wydział Nauk o Kulturze i Sztuce |
| dc.contributor.author | Nowicki, Jan |
| dc.date.accessioned | 2023-11-21T07:37:34Z |
| dc.date.available | 2023-11-21T07:37:34Z |
| dc.date.defence | 2023-12-01 |
| dc.date.issued | 2023-11-21 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/4782 |
| dc.description.promoter | Pieńkos, Andrzej |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/4782 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.pl | Kongresówka |
| dc.subject.pl | styl narodowy |
| dc.subject.pl | neogotyk |
| dc.subject.pl | historyzm |
| dc.subject.pl | architektura sakralna |
| dc.subject.pl | wiejska katedra |
| dc.subject.pl | Congress Kingdom of Poland |
| dc.subject.pl | national style |
| dc.subject.pl | gothic revival |
| dc.subject.pl | historicism |
| dc.subject.pl | sacral architecture |
| dc.subject.pl | rural cathedral |
| dc.title | Paradoksy "wiejskich katedr". Neogotycka architektura sakralna na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1886-1915 |
| dc.title.alternative | Paradoxes of the "rural cathedrals". The sacral architecture of Gothic Revival in the countryside of the Kingdom of Poland in the years 1886-1915 |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |