Popularna pieśń ruska w kulturze Rzeczypospolitej XVII-XVIII w. Edycja tekstów i studium zjawiska

Przedmiotem pracy Popularna pieśń ruska w kulturze Rzeczypospolitej XVII-XVIII w. – edycja tekstów i studium zjawiska jest krytyczne opracowanie edytorskie korpusu 152 pieśni ruskich wydobytych z rękopisów. Rozprawa podzielona została na dwie części: studium historycznoliterackie oraz edycję krytyczną. W pierwszej części, składającej się z wprowadzenia, rozdziałów I-III oraz konkluzji i perspektyw badawczych, omawiane jest zjawisko pieśni ruskiej w kontekście polskiej literatury popularnej XVII-XVIII w. Wprowadzenie zarysowuje tło historycznoliterackie zjawiska oraz prezentuje korpus tekstów ruskich zapisanych łacinką, jakie udało się odnaleźć w wyniku kwerendy w zbiorach rękopiśmiennych polskich instytucji kultury. Rozdział I prezentuje stan badań nad pieśniami ruskimi z perspektywy literaturoznawstwa polskiego, ukraińskiego i białoruskiego, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy „narodowej”, przyporządkowującej zjawisko pograniczne poszczególnym kulturom narodowym. Rozdział II – najobszerniejszy – poświęcony został kwestiom typologicznym. Zgromadzony materiał podzielony został według następujących kategorii tematycznych: pieśni historyczne i publicystyka polityczna, pieśni satyryczne i społeczne, pieśni religijne i parareligijne, pieśni obrzędowe weselne, pieśni miłosne wywodzące się z tradycji dworskiej, pieśni miłosne nawiązujące do tradycji ludowej, pieśni obyczajowe oraz pieśni humorystyczne i obsceniczne. Analizie poddano poszczególne kategorie oraz zamieszczone w ich obrębie wiersze, ze szczególnym uwzględnieniem pieśni historycznych, publicystycznych, religijnych oraz obyczajowych jako najskuteczniejszych nośników treści historyczno-społecznych. Przeprowadzono również krzyżową analizę znaczniejszych grup motywów o charakterze obyczajowo-społecznym, dostrzeżonych w utworach przynależących do różnych kategorii, np. dotyczących sytuacji kobiet. Rozważaniom o tematyce pieśni towarzyszy charakterystyka strony formalnej ciekawszych wierszy, sporządzona w oparciu o metody wypracowane przez genologię historyczną i folklorystykę. Rozdział III poświęcono zjawisku długiego trwania pieśni ruskich i ich obecności w kulturze ludowej wieków późniejszych – od XIX do XXI w. Za materiał porównawczy posłużyły wybrane tomy XIX-wiecznej pomnikowej monografii etnograficznej autorstwa Oskara Kolberga oraz opublikowana już w XXI wieku monografia o charakterze regionalnym, dotycząca pieśni rejestrowanych na Podlasiu. Utwory te stanowią późniejsze warianty niektórych pieśni ruskich prezentowanych w rozprawie. Pozwala to zaobserwować, jak równocześnie ze zmianami formalnymi dokonywała się zmiana przynależności kulturowej pieśni ruskich, tracących łączność z kulturą polską przy równoczesnym zyskiwaniu statusu budulca ludowej kultury ukraińskiej i białoruskiej. Część monograficzną zamykają konkluzje i perspektywy badawcze, w których szczególny nacisk położono na konieczność jak najszerszego udostępnienia pieśni ruskich w postaci planowanej edycji cyfrowej. Na drugą część rozprawy składa się edycja krytyczna korpusu 152 pieśni ruskich wydobytych z rękopisów. Zawiera ona opis źródeł (podstawy materiałowej), opracowane specjalnie na potrzeby rozprawy zasady transkrypcji, aparat krytyczny dokumentujący działania edytorskie przeprowadzone na tekstach, właściwą edycję – transkrypcję zgromadzonych wierszy – oraz komentarz edytorski, w którym objaśniono wyrazy i zwroty trudno zrozumiałe, ze szczególnym uwzględnieniem słów ruskich lub stylizowanych na ruszczyznę. Rozprawę zamyka bibliografia źródeł drukowanych oraz opracowań.

The dissertation Popular Ruthenian song in the culture of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th and 18th centuries provides complex critical edition of a corpus of 152 Ruthenian songs extracted from manuscripts as well as the study of the Ruthenian song phenomenon. This dissertation is divided into two parts: a historical-literary study and an annotated critical edition. The first part of the dissertation, which comprises an introduction, three chapters and a conclusion, presents a discussion of the phenomenon of Ruthenian song in the context of Polish popular literature of the 17th-18th centuries. The introduction outlines the historical and literary background and presents a corpus of Ruthenian texts written in Latin script discovered through queries in manuscript collections of Polish cultural institutions. Chapter one presents an overview of the current state of research into Ruthenian songs from the perspective of Polish, Ukrainian and Belarusian literary studies. Particular emphasis is placed on the ‘national’ perspective, which attributes the borderland phenomenon to specific national cultures. The second chapter, which constitutes the largest section of the work, is dedicated to typological considerations. The collected material was divided into the following thematic categories: historical songs and political journalism, satirical songs and songs addressing social issues, religious and parareligious songs, ritual wedding songs, love songs originating from the courtly tradition, love songs relating to the folk tradition, common songs, as well as humorous and obscene songs. A detailed analysis was conducted on each of the individual categories and their constituent poems, with particular attention paid to historical, publicist, religious, and common songs, which have been identified as the most effective carriers of historical and social content. Moreover, a cross-analysis was carried out on the most significant groups of moral and social motives discerned in songs belonging to different genres, including those concerning the status of women. The themes of the songs are considered in conjunction with a characterization of the formal aspects of the more noteworthy poems, which is based upon methodologies developed by historical genealogy and folkloristics. The third chapter is dedicated to the phenomenon of the enduring influence of Ruthenian songs on the folk culture of subsequent centuries, from the 19th to the 21st century. Two additional sources were consulted for comparative purposes: a selection of volumes from the nineteenth-century monumental ethnographic monograph by Oskar Kolberg and a regional monograph on songs recorded in Podlasie region, published in the 21st century. These works represent later variants of some of the Ruthenian songs presented in the dissertation. It is evident that the formal alterations observed in the Ruthenian songs coincide with concurrent changes in their cultural affiliations, which resulted in a loss in connection with Polish culture and the acquisition of status as building blocks of Ukrainian and Belorussian folk cultures. The monographic section is drawn to a close with a series of conclusions and research perspectives, which emphasize the necessity to make Ruthenian songs widely available in form of a digital edition. The second part of the dissertation comprises a critical edition of a corpus of 152 Ruthenian songs extracted from manuscripts. The dissertation contains a description of the sources (the material basis), transcription rules developed especially for the purpose of the dissertation, a critical apparatus documenting the editing work carried out on the texts, the actual editing (a transcription of the collected poems), and an editorial commentary explaining words and phrases which are difficult to understand, with particular emphasis on Ruthenian or stylized Ruthenian words. The dissertation is concluded with a bibliography of printed sources and studies.