Arquiteto da palavra: Chico Buarque de Hollanda e as suas cidades (sur)reais

Chico Buarque de Hollanda jest obecnie jednym z najbardziej płodnych twórców brazylijskich. Osiągnął sukces artystyczny jako kompozytor, autor tekstów piosenek, piosenkarz, dramaturg oraz pisarz. W młodości studiował architekturę, inspirowany twórczością Oscara Niemeyera, sławnego brazylijskiego architekta. Celem tej pracy jest szeroka analiza procesów twórczych, roli wyobraźni i kreatywności, a także analiza procesu twórczego autora siedmiu powieści wydanych w Brazylii na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat. W działalności artystycznej Chico Buarque od ponad trzech dekad procesy twórcze w literaturze i muzyce następują po sobie sukcesywnie i wymiennie. Aby zbadać i prześledzić proces kreatywny w dziełach prozą tego brazylijskiego autora i artysty, zastosowaliśmy metodologię Krytyki Biograficznej, przede wszystkim zaś Krytyki Procesu powstałej w Brazylii na skutek rozwinięcia metodologii oraz poszerzenia i dostosowania narzędzi Krytyki Genetycznej do obecnych zmieniających się realiów. Dają nam one bowiem możliwość badania procesów kreatywnych we wszelkich przejawach twórczości artystycznej. Zgromadziliśmy zróżnicowane i bogate dossier genetyczne składające się z różnorodnych dokumentów procesowych, które poddaliśmy analizie i na podstawie których badaliśmy ślad procesów twórczych w literaturze oraz wzajemnych wpływów innych procesów kreatywnych w działalności artystycznej Chico Buarque. Przeanalizowaliśmy również znaczenie miasta – przestrzeni, w której rozgrywają się powieści brazylijskiego pisarza, a także jego rolę w procesie twórczym. Odwołaliśmy się do piśmiennictwa dotyczącego teorii procesów twórczych autorstwa Faygi Ostrower, polsko-brazylijskiej artystki i teoretyczki sztuki, teorii krytycznej procesów artystycznych Cecilii Almeidy Salles oraz do epitekstów publicznych Olgi Tokarczuk. W celu przedstawienia oraz prześledzenia przebiegu różnorodnych procesów twórczych w literaturze oraz ich wyjątkowego i unikalnego charakteru, odnieśliśmy się także do twórczości Umberto Eco, Italo Calvino, Olgi Tokarczuk oraz Silviano Santiago.

Chico Buarque de Hollanda is currently one of Brazil’s most prolific creators. He has been successful in many areas, as a composer, author of song lyrics, singer, playwright, and writer. In his youth, he studied architecture, inspired by the work of Oscar Niemeyer, a famous Brazilian architect. Nevertheless, he chose not to practice this profession and decided instead to dedicate himself entirely to artistic and literary activity. The aim of this dissertation is a broad analysis of the role of creativity and imagination in Buarque’s work, as well as of the literary process he has used to create the seven novels he has written in the last thirty years. For more than three decades, interchanging and successive creative processes can be observed in Buarque’s artistic work. In order to study the specific nature of his writing process, we applied the methodology of Biographical Criticism and Process Criticism, developed in Brazil as a way of expanding and diversifying the instruments offered by Genetic Criticism and adapting them to the current changing reality. Through this method we were able to examine and compose a dossier of documents in which we sought evidence of literary processes, as well as the influence of artistic processes in the literary oeuvre of Chico Buarque. Furthermore, we examined the significance of cities, the fictional universe in which all his novels are set, and their role in the author’s creative process. The theoretical works of Fayga Ostrower, a Polish-Brazilian artist and art theoretician, Cecilia Almeida Salles, as well as Olga Tokarczuk’s public epitexts provided a basis for our study of imagination, creativity and artistic processes. We also sought references to Umberto Eco´s, Italo Calvino´s, Olga Tokarczuk’s and Silviano Santiago´s literary works as an illustration of other distinct and unique creative processes in literature.

Chico Buarque de Hollanda, autor de uma vasta obra em música, prosa e dramaturgia é atualmente um dos artistas brasileiros mais prolíficos e mais premiados. Compositor, autor de letras de canções de música popular, cantor, dramaturgo e escritor de sucesso, na juventude estudou arquitetura, inspirado pela obra do famoso arquiteto brasileiro Oscar Niemeyer. O objetivo desta pesquisa foi um abrangente estudo de processos de criação, do papel da imaginação e da criatividade, assim como análise do processo criativo do autor de sete romances publicados no Brasil ao longo de três décadas. Nos últimos trinta e cinco anos da atuação artística de Chico Buarque, os processos em literatura e música desencadeiam-se sucessiva e intercaladamente. A fim de estudar o percurso criativo desse escritor e artista brasileiro no âmbito de literatura, recorremos à metodologia da crítica biográfica e à crítica de processo surgida no Brasil em efeito da expansão da metodologia, da ampliação e adaptação das ferramentas da crítica genética à atual realidade móvel e mutável, as quais possibilitam o estudo de processos de criação numa ampla variedade de manifestações artísticas. Compomos um abrangente dossiê genético, examinamos diversos documentos de processo à base dos quais procuramos o gesto da criação literária de Chico Buarque de Hollanda desde a sua estreia como prosador até os dias atuais. Estudamos as influências e interferências de outros processos criativos atuando sobre estes. Analisamos também a função e o significado das cidades em sua obra, as quais constituem o espaço ou universo onde se desenrolam os seus romances. Explanamos o seu papel no processo criativo do autor. Recorremos também à abordagem teórica da imaginação, da criatividade e dos processos de criação à luz de Fayga Ostrower, artista e teórica de arte brasileira de origem polonesa, à teoria crítica dos processos de criação conforme proposta e desenvolvida por Cecilia Almeida Salles e aos epitextos públicos de Olga Tokarczuk. Em prol de uma abordagem mais ampla dos processos criativos em literatura, estudamos os processos literários de caráter único e irrepetível de Umberto Eco, Italo Calvino, Olga Tokarczuk e Silviano Santiago.