Mamy to w BUW. Polska grafika cyfrowa lat 90. XX wieku

Czy korzystając ze sztucznej inteligencji, można stworzyć dzieło sztuki? A jeśli tak, to czy jest na nie miejsce w zbiorach instytucji publicznych? Pytania o możliwości AI i o to, jak traktować jej wytwory, stawiane są współcześnie bardzo często. Podobne wątpliwości w latach 90. zeszłego stulecia budziła sztuka tworzona przy pomocy komputera i coraz chętniej stosowany druk cyfrowy. Dziś artyści nie mają już wątpliwości, że grafikę cyfrową warto tworzyć, a muzealnicy i kolekcjonerzy widzą sens w jej gromadzeniu. W Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, obok ogromnego zbioru cennych dzieł sztuki powstających od XVI wieku, znajdują się dwa niepozorne skoroszyty zawierające wczesną polską grafikę cyfrową. Powstały w latach 1991-1995 w Pracowni Video założonej przez Jerzego Karpińskiego przy Centrum Sztuki Studio w Warszawie. Karpiński stworzył miejsce dające współczesnym artystom polskim dostęp do nowych wówczas technologii i swobodne pole do eksperymentu. Do ich dyspozycji był komputer Amiga 2000 wyposażony w program graficzny Deluxe Paint 4 oraz zwykła drukarka biurowa. Z możliwości tej skorzystało kilku uznanych artystów, dla których był to debiut w pracy z technologią cyfrową. Pierwszym z nich był Józef Szajna, reżyser i scenograf, założyciel Centrum Sztuki i Galerii Studio. Przeważali jednak malarze, Jan Dobkowski, Tadeusz Dominik, Jacek Dyrzyński, Juliusz Narzyński i Janusz Przybylski. Swój charakterystyczny styl przełożyli na możliwości nowego medium, „malując” od podstaw myszką na ekranie komputera. Z kolei Stasys Eidrigevičius i Jan Tarasin pracowali w oparciu o skany fotografii, które następnie przetwarzali w programie graficznym. Jedynym rzeźbiarzem w tym gronie był Antoni Janusz Pastwa. Efekty ich pracy - ponad 200 wydruków cyfrowych - zaprezentowane były na wystawie w Warszawie w Galerii Studio w 1995 roku, a następnie pokazane w Płocku, Bielsku-Białej, Częstochowie i Rzeszowie. Grafika cyfrowa rozwijała się w Polsce ze znacznym opóźnieniem w stosunku do świata Zachodu, które było naturalną konsekwencją znikomej dostępności i wiedzy na temat nowych technologii w okresie PRL. Jednym z pierwszych polskich grafików, który na poważnie zaczął wykorzystywać możliwości komputerów już około 1980 roku, był Jan Pamuła. Wiązało się to jednak z wyjazdami zagranicznymi, w trakcie których poznawał nowe technologie. Na bardziej swobodny dostęp do mediów cyfrowych polscy twórcy musieli czekać do zmian ustrojowych w latach 90. XX wieku. Jak zauważył Witold Skulicz przy okazji Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie w 2003 roku, na którym druki cyfrowe stanowiły ponad 40% prac: „fala cyfrowego przypływu w grafice jest tylko małą częścią globalnych zmian wychodzących daleko poza samą sferę kultury, zmian ogarniających wszystko i wszędzie”. Kolejną taką falę, związaną ze sztuczną inteligencją, mamy okazję obserwować. Współcześnie grafika cyfrowa z pierwszych lat jej rozwoju w Polsce stanowi prawdziwą rzadkość w zbiorach publicznych. Z tym większym zadowoleniem przekazujemy, że MAMY TO W BUW! W filmie wykorzystano następujące grafiki cyfrowe: Jan Dobkowski, prace z cyklu “Siedem miliardów kwadratów”, 1993, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 6024-6066. Tadeusz Dominik, [bez tytułu], 1995, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8250. Jacek Dyrzyński, [bez tytułu], 1995, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8251. Stasys Eidrigevičius, [bez tytułu], 1993-94, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8252. Juliusz Narzyński, “Nie podskakuj”, 1994, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8253. Antoni Janusz Pastwa, praca z cyklu “Ciała”, 1995, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8254. Janusz Przybylski, [bez tytułu], 1993-94, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8255. Józef Szajna, [bez tytułu], 1991, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8256. Jan Tarasin, [bez tytułu], 1994, GR BUW, sygn.: Inw.G.R. 8257. Oraz artykuły archiwalne: Jerzy Bojanowicz, Myszka zamiast pędzla, “Przegląd Techniczny” 1997, nr 13, s. 14-15. Małgorzata Charyło, Siedem miliardów kwadratów, “Art & Business” 1997, nr 4(85), s. 38-40. Monika Małkowska, Komputer zamiast pędzla, “Rzeczpospolita” 1995, nr 86, s. 6. [olp], Graficznie i komputerowo, “Kurier Poranny” 1997, nr 65, s. 7. Urszula Dragońska, Warsztat Komputerowy w Pracowni Video Centrum Sztuki Studio w Warszawie a rozwój grafiki cyfrowej w Polsce w latach 90. XX wieku, [w:] Wielość w jedności. Offset, serigrafia, techniki cyfrowe i działania intermedialne w grafice polskiej. Materiały z sesji naukowej 18-19 października 2018 roku, red. Barbara Chojnacka, Michał F. Woźniak, Bydgoszcz 2019, s. 137-150.