Strategie adaptacyjne prestiżowych liceów w związku z reformą edukacji z 1998 r. Porównawcza analiza wybranych liceów publicznych, społecznych i katolickich

Celem pracy jest przyjrzenie się strategiom adaptacyjnym prestiżowych liceów w związku z reformą edukacji z 1998 r. Konsekwencją wprowadzenia reformy były znaczące zmiany w funkcjonowaniu liceów: skrócony czas nauki do trzech lat, wprowadzenia nowych wzorów matur. Ponadto, po reformie obserwowany był trend zmiany wyborów edukacyjnych młodzieży – coraz mniej osób decydowało się na szkolnictwo zawodowe na rzecz liceów. Jak zmieniły się sposoby działania liceów, szczególnie prestiżowych, pod wpływem poszerzania się grupy zainteresowanej tym typem edukacji? Pytanie to było rzadko zadawane w polskiej socjologii edukacji, badacze skupili się bowiem na gimnazjach i ich uczniach. Poszukując odpowiedzi na postawione pytanie wykorzystałam teorię neoinstytucjonalizmu – by sprawdzić w jaki sposób kształtowane są instytucje i jak przebiegają w nich zmiany, jakie reguły rządzą procesem dostosowywania się do reformy. Analizując czynniki, które mogą wpływać na kształt szkół odwołuję się również do koncepcji Jamesa Colemana, który wyróżniał rolę kapitału społecznego jako kluczową dla wspomagania osiągania dobrych wyników oraz zapobiegania zjawiskom negatywnym. Pojęcie instytucji jednocześnie obejmuje reguły postępowania, organizacje i jej członków. W związku z tym, oprócz analiz decyzji dyrekcji i nauczycieli, badam kształtowanie się różnych frakcji klasy średniej i wzory jej oddziaływania na rynek edukacyjny; a także młodzieży – jej wybory edukacyjne oraz dobrostan. Konsekwencje reform mogą być oceniane w różny sposób: aprobujący założenia reformy są lojalni wobec systemu, niezadowoleni zaś mają dwie możliwości działania: krytykę i rozstanie (Hirschman 1995). W okresach zmian w systemie edukacyjnym rośnie liczba szkół niepublicznych i uczęszczających do nich uczniów. Powody tej ucieczki nie są jednak dobrze rozpoznane. Dopiero ta praca pokaże jakiego typu edukacji szukają osoby decydujące się na rozstanie z systemem publicznym. Druga część pracy zawiera wnioski z badań jakościowych prowadzonych w latach 2009-2011 w dziewięciu prestiżowych liceach w Warszawie, Krakowie i Szczecinie. Przeprowadziłam obserwację szkół oraz wywiady z dyrektorami, nauczycielami, pedagogami i psychologiami, uczniami, rodzicami, urzędnikami miast. Analiza materiału pozwoliła mi wskazać strategie adaptacyjne, które różnią się głównie w odniesieni do typu szkoły: szkoły publiczne działają w napięciu między utrzymaniem pozycji liderów rankingów a przekazywaniu etosu inteligencji, są wysoce selektywne; szkoły społeczne w obliczu zmian decydują się na indywidualizację nauczania oraz wyposażanie młodzieży w kompetencje miękkie; szkoły katolickie działają w oparciu o odkrywanie talentów i skupienie się na dobrostanie młodzieży. Spójna wizja edukacji, 3 którą charakteryzują się kultury szkół społecznych i katolickich pozwala na budowanie kapitału społecznego i emocjonalnego wśród uczniów i nauczycieli. Brak tej wizji oraz duże rozmiary liceów publicznych utrudniają je.

The aim of the work is to describe the adaptation strategies of prestigious high schools facing the education reform of 1998. The consequence of the introduction of the reform were significant changes in the functioning of high schools: study period shortened to three years, introduction of new matura exam patterns. Moreover, after the reform, a trend of changing the educational choices of young people was observed - fewer people decided to pursue vocational education in favor of secondary schools. How have the methods of operation of high schools, especially prestigious ones, changed as a result of educational boom? This question was rarely asked in the Polish sociology of education, because researchers focused on a new element of the system's structure - junior high schools and their students. In my research, I used the theory of neo-institutionalism to investigate how institutions are shaped and how they change, and what rules govern the process of adapting to the reform. When analyzing the factors that may influence the shape of schools, I also refer to the concept of James Coleman, who distinguished the role of social capital as crucial in supporting the achievement of good results and preventing negative phenomena, such as dropout rate. The definition of an institution includes rules of conduct, organizations and its members. Therefore, I look at the formation of various factions of the middle class and the patterns of its influence on the educational market. I also investigate young people – their educational choices, competences and well-being. The consequences of reforms may be assessed in different ways, resulting in: loyalty, criticism and separation (Hirschman 1995). During periods of changes in the educational system, the number of non-public schools and students attending them increases. However, the reasons for this escape are not well understood. This thesis will show what type of education people who decide to leave the public system are looking for. The second part of the work contains conclusions from qualitative research conducted between 2009-2011 in nine prestigious high schools in Warsaw, Krakow and Szczecin. I observed schools and interviewed principals, teachers, pedagogues and psychologists, students, parents, and city officials. The analysis of gathered material allowed me to identify adaptation strategiesthat differ mainly in relation to the type of school: public schools operate in tension between maintaining the position of leaders in rankings and transmitting the ethos of intelligence, they are highly selective; in the face of changes, private schools decide to individualize teaching and equip young people with soft skills; Catholic schools operate on the basis of discovering talents and focusing on the well-being of young people. A coherent vision of education, present in the cultures of private and Catholic schools, allows for building social and emotional capital among students and teachers. The lack of this vision and the large size of public high schools make it difficult.