Weryfikacja etymologii wyrazów prasłowiańskich z zastosowaniem prawa Wintera

W rozprawie poddane weryfikacji zostają etymologie wyrazów prasłowiańskich w dotychczasowej literaturze przedmiotu nieodnoszonych do prawa Wintera (prabałtosłowiańskiego wzdłużenia samogłosek i nadania im cechy akutowej przed spółgłoskami zwartymi dźwięcznymi nieprzydechowymi). W rozdziale I przedstawiony został przedmiot, cel i stan badań oraz przyjęta metodologia. W kolejnym rozdziale zarysowane zostały systemy fonologiczne języka praindoeuropejskiego, języka prabałtosłowiańskiego i języka prasłowiańskiego, wraz z najważniejszymi zachodzącymi pomiędzy tymi etapami zmianami, ze szczególnym uwzględnieniem prozodii. Rozdział III omawia prawo Wintera, kontekst jego sformułowania, uzasadnienie, interpretacje fonetyczne, krytykę i propozycje modyfikacji; w pracy przyjęto, że proces opisywany tym prawem nie zachodził w sąsiedztwie *s. Następnie została przedstawiona przypuszczalna chronologia tego procesu i jego podobieństwo do kilku zjawisk w innych językach indoeuropejskich. Zasadniczą analizę zawierają rozdziały IV i V – pierwszy z nich dotyczy wyrazów prasłowiańskich z rdzenną samogłoską krótką, drugi – z rdzenną samogłoską długą lub dyftongiem. Materiał był ekscerpowany ze słowników języka prasłowiańskiego i słowników etymologicznych poszczególnych języków słowiańskich. Forma prasłowiańska weszła w zakres przedmiotu badań, jeśli w przynajmniej jednej etymologii jej dotyczącej postuluje się jej wyprowadzenie z formy praindoeuropejskiej spełniającej określone kryteria formalne, tzn. zawierającej spółgłoskę zwartą dźwięczną nieprzydechową w pewnym szczególnym sąsiedztwie fonetycznym. Na podstawie tych kryteriów zgromadzono 46 wyrazów prasłowiańskich. Każdy wyraz analizowany jest w oddzielnym artykule, w którym poddane weryfikacji zostają wszystkie jego etymologie (hipotezy etymologiczne) odnalezione w literaturze przedmiotu. W wypadku wyrazów z samogłoską krótką weryfikacja może prowadzić do odrzucenia, utrzymania lub warunkowego utrzymania danej etymologii ze względu na prawo Wintera. W wypadku wyrazów z samogłoską długą lub dyftongiem weryfikacja może prowadzić do uzupełnienia, warunkowego uzupełnienia lub stwierdzenia braku możliwości uzupełnienia danej etymologii o wyjaśnienie długości samogłoski lub intonacji akutowej za pomocą prawa Wintera; ta ostatnia możliwość pociąga za sobą sprawdzenie, czy w ramach danej etymologii można w uzasadniony sposób wyjaśnić długość samogłoski lub intonację akutową inaczej. Na końcu każdego artykułu wszystkie badane w nim etymologie zostają zestawione, w wyniku czego w części wypadków pewne etymologie zostają uznane za najbardziej prawdopodobne, za bardziej prawdopodobne od innych bądź za mniej prawdopodobne od innych. Pracę zamykają wnioski końcowe podsumowujące prowadzone badania i pokazujące przydatność prawa Wintera w badaniach nad pochodzeniem wyrazów prasłowiańskich. Na końcu zamieszczony został indeks wszystkich form prasłowiańskich wymienionych w pracy.

The dissertation verifies the etymologies of Proto-Slavic words, which in the literature to date have not been referred to Winter's law (the Proto-Balto-Slavic lengthening of vowels and giving them the acute feature before voiced unaspirated stops). Chapter I presents the subject, purpose and status of the study and the methodology adopted. The next chapter outlines the phonological systems of the Proto-Indo-European, Proto-Balto-Slavic and Proto-Slavic, together with the most important changes occurring between these stages, with particular emphasis on prosody. Chapter III discusses Winter's law, the context in which it was formulated, its justification, phonetic interpretations, criticism and proposals for modifications; the paper assumes that the process described by this law did not occur before or after *s. A putative chronology of this process and its similarity to several phenomena in other Indo-European languages is then presented. The essential analysis is contained in Chapters IV and V – the former deals with Proto-Slavic words with a short root vowel, the latter with a long root vowel or a diphthong. The material was excerpted from dictionaries of the Proto-Slavic language and etymological dictionaries of individual Slavic languages. A Proto-Slavic form came within the scope of the study if according to at least one its etymologies it derives from a Proto-Indo-European form meeting certain formal criteria, i.e. containing a voiced unaspirated stop in a particular phonetic environment. Based on these criteria, 46 Proto-Slavic words were collected. Each word is analysed in a separate article, where all its etymologies (etymological hypotheses) found in the literature are verified. In the case of words with a short vowel, verification may lead to the rejection, maintenance or conditional maintenance of the etymology due to Winter's law. In the case of words with a long vowel or diphthong, the verification may lead to an addition, a conditional addition or a statement that it is not possible to add to the etymology in question an explanation of the vowel length or the acute intonation using Winter's law; the last possibility entails checking whether the vowel length or the acute intonation can reasonably be explained differently. At the end of each article, all the etymologies examined in it are collated, with the result that in some cases certain etymologies are considered the most likely, more likely than others, or less likely than others. The work ends with a conclusion summarising the research carried out and demonstrating the usefulness of Winter's law in research into the origin of Proto-Slavic words. An index of all the Proto-Slavic words mentioned in the work is included at the end.