Doctoral thesis
Loading...
Ku ekologicznej estetyce (kontr)katastrofy. Analiza wybranych dzieł polskiej sztuki współczesnej
| dc.abstract.pl | Celem projektu jest wstępne usystematyzowanie oraz filozoficzna interpretacja najnowszych tendencji i zjawisk artystycznych wyłaniających się w horyzoncie katastrofy ekologicznej. W rozprawie zostaje zaproponowany model dla opisu owej problematyki nazwany ekologiczną estetyką (kontr)katastrofy. Tytułowe pojęcie (kontr)katastrofy służy podkreśleniu napięcia pomiędzy skrajnymi reakcjami na katastrofę – alarmem, lamentem nad tym, co utracone i naiwną nadzieją na pogodzenie interesów wszystkich aktorów. Napięcie to cechuje przeanalizowane koncepcje teoretyczne i wybrane dzieła sztuki. Dzięki tak zniuansowanej postawie, możliwym staje się poszukiwanie i budowanie w horyzoncie przeszłych, obecnych i przyszłych katastrof nowych międzygatunkowych relacji na gruzach tradycyjnie rozumianego podziału człowiek-przyroda. Prezentowane w rozprawie podejście badawcze stanowi przesunięcie względem „klasycznej” estetyki ekologicznej z racji ugruntowania w nowszych zjawiskach artystycznych i paradygmatach teoretycznych często zapożyczonych z innych dziedzin naukowych, jak szeroko rozumiana humanistyka środowiskowa, antropologia kulturowa, historia sztuki, a także nauki przyrodnicze. Katastrofa ekologiczna jest rozumiana w pracy jako splot nieludzko ludzkich fenomenów, w tym zmian klimatu, ekstraktywizmu, utraty bioróżnorodności, zanieczyszczenia środowiska oraz ich społeczno-kulturowych konsekwencji. Ten zespół zjawisk zostaje zbiorczo nazwany katastrofą. W rozprawie wykazano metanarracyjny charakter tej kategorii jako organizującej współczesny dyskurs dotyczący relacji człowiek przyroda. Rozprawa zbudowana jest w oparciu o analizę pięciu dzieł sztuki, są to: Hałda rokitnikowa oraz Instytut dla żywych rzeczy Diany Lelonek, Ja do waszego nieba nie wejdę i Dotleniacz Joanny Rajkowskiej oraz Chwasty Karoliny Grzywnowicz. Wybór prac umotywowany jest przekonaniem, że dzieła najnowszej polskiej sztuki posiadają głęboki wiedzotwórczy potencjał, który nie został jeszcze w pełni wykorzystany przez filozofię i estetykę zorientowane na badanie katastrofy ekologicznej. Prace zostały poddane pogłębionej analizie z włączeniem ich krytycznego odbioru i szerszego kontekstu czasu ich powstania, co wyniknęło z przyjętej autorskiej metody traktowania prac artystycznych jako form wiedz usytuowanych Donny Haraway. Rozprawa podzielona jest na cztery rozdziały problemowe. Pierwszy rozdział przedstawia teoretyczne założenia rozprawy, czyli przejście od klasycznie rozumianej estetyki ekologicznej ku nowszym konceptualizacjom relacji człowiek-przyroda w horyzoncie katastrofy, czerpiącym z szeroko rozumianych perspektyw posthumanistycznych, feministycznego nowego materializmu, estetyki środowiskowej, antropologii kulturowej czy badań queer-feministycznych i dekolonialnych. Szczególna uwaga poświęcona jest zaadaptowanej na potrzeby analiz sztuki kategorii wiedz usytuowanych Donny Haraway oraz estetyce zaangażowanej Arnolda Berleanta, a także takim pojęciom, jak: natura/przyroda, spekulatywne fabulacje, metafora, wielka i mała narracja, antropocen, etc. Trzy kolejne rozdziały są poświęcone analizom dzieł sztuki. Rozdział drugi, zatytułowany Katastrofa jako „telos”, jest poświęcony Hałdzie rokitnikowej oraz Ja do waszego nieba nie wejdę, pracom reprezentatywnym dla „katastroficznego” aspektu modelu ekologicznej estetyki (kontr)katastrofy. Jednak obok lamentu nad tym, co utracone i figuracją przyszłych zniszczeń, uwidacznia się napięcie z aspektem nadziei, który zostaje ujęty poprzez zestawienie z koncepcją słabego oporu i estetyką relacyjną Nicolasa Bourriaud. Rozdział trzeci, Katastrofa, która już nastąpiła, odwraca niejako perspektywę katastrofy, ponieważ przedmiotem omawianej w nim pracy – Chwastów – jest przestrzeń, z której zniknęli ludzie, a pozostały same rośliny. Rozdział ten poświęcony jest pytaniom o (nie)ludzką krzywdę i konsekwencje konfliktu między warstwą dyskursywną a materialną dzieła sztuki. Ten wątek okazuje się kluczowy dla całego modelu ekologicznej estetyki (kontr)katastrofy. Rozdział czwarty, Międzygatunkowe życie na zniszczonej planecie, poświęcony jest Dotleniaczowi i Instytutowi dla żywych rzeczy, które reprezentują możliwe drogi ku międzygatunkowej przyszłości. W tym najbardziej optymistycznym rozdziale wydobyte zostają również kwestie niezbywalnych konfliktów, co zostało skonceptualizowane poprzez zestawienie kategorii utajonych wspólnot Anny Tsing i przestrzeni agonistycznych Chantal Mouffe. W wyniku prac badawczych udało się wskazać na przesłanki estetyki o nowym zakresie przedmiotowym oraz metodologicznym i przesłanki wyłaniania się odrębnego pola praktyk artystycznych i teoretycznych, będących nowym rozwinięciem problematyki estetyki ekologicznej. Przyjęte założenie, by potraktować prace artystyczne jako formy wiedz usytuowanych pozwoliło uzyskać dobre rezultaty i potwierdziło rolę sztuki jako pełnoprawnej strategii badawczej w tym polu. Wykazano, że metanarracyjny dla badanego dyskursu wymiar pojęcia katastrofy ściera się w dziełach sztuki wpisujących się w model ekologicznej estetyki (kontr)katastrofy z lokalnymi strategiami (kontr)katastroficznymi, skąd można wyprowadzać szersze wnioski dla statusu relacji człowiek-przyroda (i przekraczania jej dychotomii). Sztuka zatem umożliwia tworzenie takich opowieści o katastrofie i międzygatunkowym życiu wśród katastrof, aby jej ogrom, jej wielka narracja nie pochłonęła słuchaczy razem z artystami i badaczami. Dzieje się tak dzięki rozbijaniu abstrakcyjnego pojęcia katastrofy na lokalne opowieści, doświadczenia, strategie i relacje, co z kolei umożliwia zachowanie napięcia między katastrofizmem i wezwaniem do działania. |
| dc.abstract.pl | The aim of the project is the preliminary systematisation and philosophical interpretation of the latest artistic trends and phenomena emerging in the face of environmental catastrophe. The thesis proposes a model for the description of these phenomena, called ecological aesthetics of (counter)catastrophe. The titular notion of (counter)catastrophe serves to emphasise the tension between extreme reactions to a catastrophe – alarm, lament over what has been lost and naïve hope for reconciling the interests of all actors. This tension characterises both the analysed theoretical perspectives and selected artworks. This more nuanced approach makes searching for and building new interspecies relationships on the ruins of the traditionally understood human-nature divide possible in the face of past, current, and future catastrophes. The research approach employed in the project represents a shift from 'classical' ecological aesthetics due to its grounding in newer artistic phenomena and theoretical paradigms, which are often borrowed from other scientific fields, such as broadly understood environmental humanities, cultural anthropology, art history, as well as the natural sciences. Ecological catastrophe is defined as an entanglement of nonhuman and human phenomena, including climate change, extractivism, biodiversity loss, environmental pollution, and their socio-cultural consequences, collectively referred to as catastrophe. The dissertation demonstrates the metanarrative character of this category as organising the contemporary discourse on the human-nature relationship. The thesis is built on the analysis of five works of art: Seaberry slagheap and Centre for the Living Things by Diana Lelonek, I shall not enter into your heaven and Oxygenator by Joanna Rajkowska, and Weeds by Karolina Grzywnowicz. The selection of works is motivated by the conviction that recent Polish art carries vast knowledge-making potential that has not yet been fully explored by philosophy and aesthetics oriented towards the study of environmental catastrophe. An in-depth analysis of the artworks has been carried out, with the inclusion of their critical reception and the broader context of the time of their creation, which resulted from the adopted method of treating artworks as forms of Donna Haraway's situated knowledges. The dissertation is divided into four chapters. Chapter 1 introduces the theoretical foundations of the project, i.e. the shift from the more ‘traditional’ ecological aesthetics towards newer conceptualisations of human-nature relations in the face of catastrophe, drawing on broadly defined posthumanist perspectives, feminist new materialism, environmental aesthetics, cultural anthropology, and queer-feminist and decolonial studies. Particular attention is given to Donna Haraway's category of situated knowledges adapted for art analysis and Arnold Berleant's engaged aesthetics, as well as to concepts such as Nature/nature, speculative fabulations, metaphors, meta- and micronarratives, the Anthropocene, etc. The other three chapters are devoted to analyses of works of art. Chapter 2, entitled Catastrophe as 'telos', is devoted to Seaberry slagheap and I shall not enter into your heaven, works representative of the more 'catastrophising' aspect of the model of ecological aesthetics of (counter)catastrophe. However, alongside the lamentation over what has been lost and the figuration of future destruction, a tension with the aspect of hope becomes apparent. This is captured through the juxtaposition with the concept of weak resistance and Nicolas Bourriaud's relational aesthetics. Chapter 3, The catastrophe that has already happened, in a way reverses the perspective on catastrophe since the subject of the artwork it discusses – Weeds – is a space from which people have disappeared, and plants alone remain. This chapter is devoted to questions of (non)human harm and the consequences of a conflict between the artwork’s discursive and material aspects. This problem proves crucial to the model of the ecological aesthetics of (counter)catastrophe as a whole. The fourth chapter, Interspecies life on a destroyed planet, is devoted to the Oxygenator and the Centre for the Living Things, which represent possible paths towards an interspecies future. The most optimistic, this chapter also brings out the issue of the unavoidability of conflict, as conceptualised through the juxtaposition of Anna Tsing’s category of latent commons and Chantal Mouffe's agonistic spaces. As a result of the study, it was possible to point to the premises of an aesthetics with novel material and methodological scope and the premises of the emergence of a separate field of artistic and theoretical practices that are a novel development of the problematic of ecological aesthetics. The methodological approach to treat artworks as forms of situated knowledges yielded good results and confirmed the role of art as a fully-fledged research strategy in this field. It has been shown that the metanarrative character of the notion of catastrophe within the studied field comes into friction with local (counter)catastrophic strategies in selected artworks. From there, broader conclusions can be drawn for the status of the human-nature relationship and the possibility of transcending its dichotomy. Art, therefore, makes it possible to tell such stories of catastrophe and interspecies life among many catastrophes, so that its overpowering enormity, its grand narrative, does not engulf the audience along with the artists and researchers. This is done by breaking down the abstract notion of catastrophe into local stories, experiences, strategies, and relationships, which in turn makes it possible to maintain the tension between catastrophism and the call to action. |
| dc.affiliation.department | Wydział Filozofii |
| dc.contributor.author | Kowalewska, Agata |
| dc.date.accessioned | 2023-10-13T12:30:02Z |
| dc.date.available | 2023-10-13T12:30:02Z |
| dc.date.defence | 2023-10-25 |
| dc.date.issued | 2023-10-13 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/4709 |
| dc.description.promoter | Lorenc, Iwona |
| dc.description.promoter | Juchniewicz, Natalia |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/4709 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.pl | ekologiczna estetyka (kontr)katastrofy |
| dc.subject.pl | sztuka współczesna |
| dc.subject.pl | estetyka ekologiczna |
| dc.subject.pl | katastrofa ekologiczna |
| dc.subject.pl | (kontr)katastrofa |
| dc.subject.pl | estetyka (kontr)katastrofy |
| dc.subject.pl | ecological aesthetics of (counter)catastrophe |
| dc.subject.pl | contemporary art |
| dc.subject.pl | ecological aesthetics |
| dc.subject.pl | (counter)catastrophe |
| dc.subject.pl | aesthetics of (counter)catastrophe |
| dc.title | Ku ekologicznej estetyce (kontr)katastrofy. Analiza wybranych dzieł polskiej sztuki współczesnej |
| dc.title.alternative | Towards ecological aesthetics of (counter)catastrophe. Analysis of selected pieces of contemporary Polish art |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |