Przemieszczenie zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie na Okólnik w 1941 r. w świetle nieznanych dotychczas źródeł archiwalnych

W 1940 r. okupacyjne władze niemieckie zdecydowały o przekształceniu dwu dotychczas niezależnych bibliotek: Uniwersyteckiej i Narodowej w Staatsbibliothek Warschau. Z czasem grono bibliotek, których zbiory były włączane do tej instytucji powiększało się. Staatsbibliothek Warschau składała się z dwu oddziałów: Oddziału I (odpowiadającego Bibliotece Uniwersyteckiej) i Oddziału II (wcześniej Biblioteki Narodowej). Z czasem Oddziałem III stały się Zbiory Specjalne SB ulokowane w budynku zlikwidowanej Biblioteki Ordynacji Krasińskich na ul. Okólnik 9. Już na początku 1941 r. komisaryczny kierownik SB – Wilhelm Witte podjął decyzję o zmianie organizacji zbiorów SB: odstąpił od zasady pozostawienia zbiorów poszczególnych oddziałów w dotychczasowym kształcie i zdecydował o tematycznym podzieleniu zbiorów. Odtąd Oddział I miał gromadzić druki obce, Oddział II – polonika, a Oddział III – zbiory specjalne. Efektem tej decyzji była wielka akcja przemieszczania zbiorów pomiędzy oddziałami. Prezentowany tekst dotyczy przemieszczeń w 1941 r. tylko jednej kategorii zasobu bibliotecznego: rękopisów i to wyłącznie tych, które do czasu utworzenia Oddziału I SB stanowiły zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej. Dotychczasowy obraz kolekcji, przedstawiany zarówno w źródłach archiwalnych, jak i publikacjach drukowanych udało się znacząco uzupełnić, dzięki odkryciu dwu niezwykle istotnych źródeł: pierwszym z nich są protokoły zdawczo-odbiorcze, w których wykazano sygnatury przekazywanych zbiorów oraz terminy przekazania poszczególnych partii przenoszonej kolekcji (Archiwum BUW, sygn. IX/76); drugim źródłem jest protokół skontrum przeprowadzonego przez S. Bodniaka i J. Zatheya na przełomie września i października na Okólniku (Archiwum BN 87 (I.1/22)). Publikowane w aneksie, sporządzone na podstawie tych źródeł, zestawienia sygnatur (jednostek) rękopisów przewiezionych z do Oddziału III w 1941 r. wskazują, że dotychczasowe ustalenia należy zrewidować. Wykaz ten jest najpełniejszym zestawieniem zasobu rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie z tego okresu i w znaczący sposób uzupełnia ustalenia badaczy. Co więcej, zdecydowano się wydać również inne, nieznane źródła archiwalne, związane z akcją przewożenia zbiorów.

In 1940, the occupying German authorities decided to transform two previously independent libraries: University and National libraries into Staatsbibliothek Warschau. Over time, the number of libraries whose collections were incorporated into this institution grew. Staatsbibliothek Warschau consisted of two branches: Branch I (corresponding to the University Library) and Branch II (formerly the National Library). In time, Branch III became the Special Collections of the SB located in the building of the liquidated Ordynacja Krasińskich Library at 9 Okólnik St. Already in early 1941, the commissary head of the SB – Wilhelm Witte – decided to change the organization of the SB’s collections: he abandoned the principle of leaving the collections of individual branches in their previous form and decided to divide the collections thematically. Henceforth, Branch I was to collect foreign prints, Branch II – polonics, and Branch III – special collections. The result of this decision was a great action of moving collections between branches. The text presented here deals with the movement in 1941 of only one category of library holdings: manuscripts, and only those which, until the establishment of SB Branch I, constituted the collection of the University Library. The present description of the collection, as presented both in archival sources and printed publications, has been signifi cantly supplemented by the discovery of two extremely important sources: the fi rst is the transfer and receipt protocols, which show the signatures of the transferred collections and the dates of transfer of the various batches of the transferred collection (BUW Archives, ref. IX/76); the second source is the protocol of the inspection conducted by S. Bodniak and J. Zathey in late September/early October at Okólnik (BN Archives 87 (I.1/22)). The list of signatures (units) of manuscripts transported from Branch III in 1941, published in the appendix, compiled based on these sources, indicates that the previous findings should be revised. This list is the most complete compilation of the manuscript holdings of the Warsaw University Library from this period and significantly complements the rescarchers” findings. Moreover, it was decided to publish other unknown archival sources related to the action of transporting the collection.