Cielesna geneza czasu i przestrzeni

Tematem rozprawy jest fenomenologiczna analiza procesu cielesnej konstytucji czasu i przestrzeni. Podstawową przesłanką rozważań jest konstatacja, że doświadczana na co dzień przestrzeń i przepływ czasu różne są od abstrakcyjnej formy jednorodnej przestrzeni geometrycznej i czasu linearnego. Główną tezą, którą staram się udowodnić, jest stwierdzenie, że podstawowym fenomenem determinującym owe pierwotne doświadczenie czasu i przestrzeni, i w tym sensie, w znaczeniu fenomenologicznym, je konstytuującym, jest cielesność. Obok rozważań fenomenologicznych rozprawa zawiera interpretacje badań i eksperymentów z zakresu nauk kognitywnych dotyczących zagadnienia doświadczenia i percepcji czasu i przestrzeni. Drugorzędnym celem pracy jest pokazanie możliwości połączenia fenomenologii z kognitywistyką oraz, do pewnego stopnia, zbieżności wyników tych nauk w zakresie badanych zjawisk. Rozprawa została podzielona na sześć rozdziałów. Rozdział I zawiera rozważania natury metodologicznej m.in. relacji między filozofią fenomenologiczną (m.in. E. Husserl, M. Merleau-Ponty, S. Gallagher, D. Zahavi) a interdyscyplinarnym projektem nauk kognitywnych (m.in. F. Varela), a także zagadnienie metody fenomenologicznej. Pozostałych pięć rozdziałów zostało podzielonych na dwie części tematyczne: „Pierwotna czasowość i przestrzenność ciała” oraz „Ciało i świat”. W pierwszej części zostają wprowadzone podstawowe pojęcia oraz opisany proces konstytucji przestrzenności ciała własnego. W drugiej części zajmuję się zagadnieniem konstytucji środowiska działania, w którym podmiot ucieleśniony jest zanurzony i które współtworzy. Rozważania na temat cielesnej genezy czasu i przestrzeni rozpoczynam w rozdziale II od tematu czuć cielesnych i zagadnienia konstytucji ciała żywego (Leib) w fenomenologii Husserla. Rozpatrzony został problem przestrzennej natury cielesnego czucia oraz afektywnych podstaw świadomości w naukach kognitywnych (m.in. A. Damasio). W rozdziale III zbadany został fenomen ruchu ciała, kinestezy oraz wprowadzone pojęcia schematu i obrazu ciała (m.in. M. Merleau-Ponty, S. Gallagher). Analizę fenomenologiczną uzupełniłem psychopatologicznymi przypadkami fantomowych kończyn (m.in. M. Merleau-Ponty, V.S. Ramachandran) oraz utraty czucia ciała (J. Cole, S. Gallagher). Postawiony został również problem pierwotnej intersubiektywności, która przejawia się w cielesnej interakcji (m.in. M. Merleau-Ponty, C. Trevarthen). Zdynamizowanie przez kinestezę przestrzeni czucia ciała pozwoliło postawić problem jej temporalnego charakteru. W rozdziale IV omówiona została fenomenologiczna koncepcja świadomości czasu (Husserl) oraz jej współczesne interpretacje (m.in. L. Landgrebe, C. Olbromski, F. Varela, D. Zahavi). Następnie wypracowana koncepcja została zastosowana do analizy zjawisk będących tematem rozprawy. Przeanalizowałem problem kinestetyczno-afektywnego pierwotnego przepływu czasu, który funduje przepływ czasu świadomości. Przedstawiony i opisany został proces cielesnej konstytucji fenomenu „żywej teraźniejszości” oraz wprowadzone wyrażające pierwotną cielesną temporalność pojęcie rytmu, które jest kluczową kategorią w drugiej części pracy (rozdziały V i VI). Tematem rozdziału V jest proces konstytucji rzeczy materialnej i przestrzeni otoczenia (E. Husserl, M. Merleau-Ponty). Opisane zostały między innymi fenomeny cielesnej organizacji przestrzennych relacji oraz temporalizacji otoczenia, a także przypadki ich zaburzenia. Ponadto rozpatrzone zostały problemy: percepcji głębi, intermodalności percepcji, pamięci ciała i modyfikacji schematu ciała. Za pomocą pojęcia „melodii kinetycznej” pokazałem fenomen czasowej organizacji cielesnego działania w otoczeniu. Rozdział VI zawiera analizę problemu konstytucji przestrzeni i czasu intersubiektywnego. Przedstawiona została fenomenologiczna koncepcja konstytucji alter ego (E. Husserl) oraz geneza przestrzeni i czasu intersubiektywnego (E. Husserl, M. Merleau-Ponty). Koncepcje te przedstawiłem w kontekście współczesnej debaty na temat poznania „innego” (m.in. S. Gallagher, V. Gallese). Następnie omówione zostało jako związane z fenomenem intersubiektywności zagadnienie złożonych fenomenów emocjonalnych (E. Husserl, M. Heidegger) i ich wpływu na doświadczenie czasu i przestrzeni.