Psychologiczne i prawne uwarunkowania przesłuchania prowadzonego metodą Cognitive Interview

Rozprawa doktorska podejmuje problematykę uwarunkowań przesłuchania prowadzonego metodą Cognitive Interview z perspektywy psychologicznej oraz prawnej. Jej zasadnicza część dotyczy psychologicznych aspektów pamięci świadka, w tym przede wszystkim procesów poznawczych wpływających na formowanie się oraz rezultaty zeznań świadka. Zakres pracy obejmuje również charakterystykę stosowania Cognitive Interview w warunkach polskiej praktyki procesowej. Nie mniej istotnym elementem dysertacji jest szczegółowy opis genezy oraz historii badań nad CI oraz opis badań własnych. Celem rozprawy doktorskiej jest przedstawienie teoretycznego, historycznego i praktycznego kontekstu CI w odniesieniu do roli wskazówek pamięciowych w uaktywnieniu śladów pamięciowych, różnic indywidualnych świadków oraz możliwości i ograniczeń wynikających ze stosowania metody. Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. W rozdziałach od I do III przybliżono stan dotychczasowej wiedzy na temat podejmowanych zagadnień. W IV i V części rozprawy omówiono sposób prowadzenia badań empirycznych oraz ustalenia wynikające z czterech postępowań badawczych, które zrealizowano w latach 2011-2023. W celu określenia skuteczności wariantów CI przeprowadzono trzy badania z zastosowaniem zdarzeń symulacyjnych (APEL, OBIAD, KLASA), które zaprezentowano łącznie 234 osobom badanym występującym w roli świadków. 172 osoby badane wzięły bezpośredni udział w eksperymentach symulacyjnych, a 62 osoby zeznawały na podstawie nagrania audiowizualnego. Dodatkowo dwukrotnie, w odstępie dekady (2013 i 2023), przeprowadzono badanie opinii pracowników prokuratury na temat znajomości i przydatności Cognitive Interview w praktyce, w którym wzięło łącznie udział 301 ankietowanych. W badaniach korzystano z autorskich wskazówek pamięciowych. W ostatniej części pracy przedstawiono 21 kluczowych ustaleń badawczych. W zakresie skuteczności metod przesłuchania określono m.in., że przyjęty na potrzeby badań sposób szacowania wartości zeznania może skutkować różnym efektem w zakresie określenia skuteczności metody przesłuchania. Ponadto, ukazano różnice jakościowe w zeznaniach uzyskanych w toku CI oraz w typowym przesłuchaniu. Następnie udowodniono skuteczność autorskich wskazówek pamięciowych w postaci listy słów lub częściowego opisu zdarzenia, a także wskazano, że ich zastosowanie w czasie przesłuchania sprzyja uzyskiwaniu wartościowych zeznań. W zakresie metodyki przesłuchania ustalono, że dłuższy czas przesłuchania w procedurze ECI sprzyja pozyskiwaniu bardziej kompletnych zeznań, jednak równocześnie prowadzi do uzyskiwania większej ilości informacji błędnych drugiego rodzaju. Ponadto, zamknięcie przez świadka oczu w trakcie odtwarzania kontekstu może sprzyjać lepszym rezultatom zeznań w zakresie informacji nieścisłych, w szczególności dotyczących dialogów. W zakresie różnic indywidualnych udowodniono, że wyodrębnienie przez świadka właściwych figur zdarzenia sprzyja wiernemu odtworzeniu jego przebiegu. Również reprezentowany styl poznawczy zależność/niezależność od pola, poziom płynności niewerbalnej oraz pamięciowe zdolności konstrukcyjno-przestrzenne pozostają w związku z rezultatami zeznań świadków. W zakresie praktyki przesłuchania odniesiono się do opinii prokuratorów, zgodnie z którą dowód z zeznań świadka ma największe znaczenie dla rozstrzygnięć procesowych, a sposób zadawania pytań ma wpływ na procesy pamięciowe świadka. Podstawowym źródłem wiedzy o metodach i taktykach przesłuchania wśród prokuratorów jest własne doświadczenie. Systematycznie w ciągu ostatniej dekady wzrasta udział funkcjonariuszy w profesjonalnych szkoleniach na temat metod przesłuchania oraz stopień znajomości CI wśród prokuratorów w Polsce, jednak postępy te są wolniejsze niż w krajach zachodnich.

The doctoral thesis undertakes the issue of the conditioning of interrogation performed using the Cognitive Interview method from a psychological and legal perspectives. The fundamental part of the thesis focuses on the psychological aspects of witness memory and most of all on the cognitive processes influencing the modeling of the testimony and it's results. The scope of the thesis also includes the characteristics of Cognitive Interview usage in the conditions of Polish legal proceedings practice. None the less the important element of the work is a detailed description of the genesis and history of research on CI together with the description of author's research. The aim of the thesis is to present a theoretical, historic and practical context for CI related to the role of memory suggestions in activating the memory traces, individual differences of witness as well as the possibilities and limitations resulting from applying the method. The thesis has a theoretical-empirical character. In chapters I to III an outline of current knowledge on the matter was presented. In parts IV and V the empirical research was described as well as the conclusions resulting from the four research performed by the author between 2011 and 2023. In order to determine the effectiveness of the CI variants, three researches were conducted using simulated situations (called APPEAL, DINNER, CLASS) presented to a total of 234 people playing the role of witness. 172 people took a direct part in the simulation experiments, whereas 62 people testified based on an audiovisual recording. The research used author's own memory suggestions. Additionally, twice within a decade (2013 and 2023) an opinion inquiry was conducted on a total of 301 employees of the public prosecutor's office. The inquiry focused on the knowledge of the CI and their approach towards the utility of the method. In the final part of the thesis a total number of 21 key research findings is presented. In terms of the efficacy of the interrogation methods it appeared that the testimonies' value estimation method can result in different effects. Furthermore, a qualitative difference was highlighted between testimonies collected using CI and traditional interview. Afterwards the efficacy of the author's own memory suggestions in a form of a wordlist or a partial description of the event/occurrence was proven. It was also proven that using them during the interrogation benefits greatly the gathering of valuable testimonies. In terms of methodology of the interrogation it was established that a longer time of interrogation in the ECI procedure helps to achieve better and more complete testimonies but at the same time leads to gathering a larger amount of false information of type 2. Moreover when the witness closes his or her eyes during the reconstruction of context it can also favor achieving better results in terms of gathering inaccurate information, especially dialogues. In terms of individual differences it was proven that the extraction of proper figures of the event/occurrence by the witness, favors a precise reconstruction. Also the field dependency/independency cognitive style, the level of non-verbal fluency and the construction and spatial memory abilities are related to the results of witness testimony. In terms of the interviewing practice the author related to the opinion of professional prosecutors, according to which the testimony evidence has the highest importance for the trials procedural decisions. At the same time the mode of questioning also influences the witness. The basic source of knowledge about the methods and tactics of interrogation among the prosecutors is one's own experience. During the last decade the numbers of officers interested in professional trainings on interrogation methods are growing. Also the level of awareness of CI among the prosecutors is getting higher, however the progress rate is lower than in the western countries.