Język, pismo, druk, technologie cyfrowe. Jak technologie słowa kształtują poznanie

Praca analizuje technologie słowa, czyli artefakty modyfikujące użycie języka, w kontekście‬ kognitywistyki 4E, która podkreśla, że poznanie nie jest procesem wyłącznie wewnętrznym,‬ lecz wyłania się z interakcji między mózgiem, ciałem a środowiskiem. Technologie słowa‬ nie tylko wspierają język, ale także współtworzą relacje z otoczeniem, wpływając tym samym‬ na procesy poznawcze. Jako punkt wyjścia przyjmuję piśmienność, porównując dwa główne‬ podejścia teoretyczne: psychologiczne i historyczno-kulturowe. Piśmienność oddziałuje‬ na procesy poznawcze, takie jak percepcja, uwaga, pamięć robocza oraz świadomość‬ metajęzykowa. Nie można jednak mówić o jednolitym efekcie piśmienności, ponieważ jej‬ wpływ zależy od konkretnych praktyk piśmiennych. Ujęcie poznania jako zakorzenionego‬ w działaniu i osadzonego w środowisku pociąga za sobą konieczność zmiany perspektywy‬ badawczej: zamiast pytać, czy i jak technologia słowa wpływa na procesy poznawcze,‬ powinniśmy pytać, jakie praktyki językowe ona umożliwia. Proponuję zatem, aby opisywać‬ technologie słowa jako układy obejmujące artefakt, praktyki językowe oraz kontekst użycia.‬ Prowadzi to do potrzeby rozszerzenia badań eksperymentalnych o podejścia maksymalizujące‬ trafność wewnętrzną. Kluczowe zatem dla pełnego opisu, jak technologie słowa kształtują‬ poznanie, jest powstanie programu badań, który opierałby się na współpracy interdyscyplinarnej‬ antropologii i psychologii poznawczej w ramach kognitywistyki.

This thesis explores how technologies of the word – artifacts that modify language practices – shape cognition within the context of 4E cognition. This approach suggests that cognition is not just an internal process but emerges from the interaction between the brain, body, and environment. Technologies of the word not only support language but also affect interactions with the environment, thus influencing cognitive processes. The analysis starts with literacy, comparing two key theoretical perspectives: the psychological perspective and the historical-cultural perspective. Literacy impacts cognitive functions such as perception, attention, working memory, and metalinguistic awareness. However, it would be inaccurate to assume a uniform influence of literacy, as its effects depend on specific literacy practices. Viewing cognition as grounded in action and linked to the environment, calls for a shift in research perspective. Instead of asking whether and how technologies of the word impact cognitive processes, research should focus on the linguistic practices they enable in specific contexts. Therefore, I suggest describing technologies of the word as a system comprising the artifact, linguistic practices, and context of use. This perspective requires expanding experimental research to include methods that maximize ecological validity. A full understanding of how technologies of the word influence cognition requires an interdisciplinary research program that integrates anthropology with cognitive psychology within the field of cognitive science.