Cywilnoprawna ochrona dziecka uprowadzonego za granicę

Rozprawa doktorska skupia się na zjawisku faktycznym w postaci tzw. międzynarodowych uprowadzeń rodzicielskich oraz mechanizmach prawnych służących ochronie dzieci uprowadzonych bezprawnie za granicę. Analizuje wspomniane zjawisko z perspektywy cywilnoprawnej, w tym w kontekście przepisów międzynarodowych, takich jak Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 roku („Konwencja”). Nieznane Konwencji pojęcie „dobra dziecka”, jako kluczowa zasada prawa rodzinnego, powinno być w omawianym kontekście funkcjonalnie zawężane, tj. sprowadzane do dyrektywy niezwłocznego powrotu bezprawnie uprowadzonego małoletniego. Tym samym, „interes dziecka”, o którym mowa w Konwencji, stanowi zawężone pojęcie „dobra dziecka”. Następnie praca szeroko omawia wyjątki od tak zarysowanej zasady, ze szczególnym uwzględnieniem tzw. wyjątku ze względu na poważne ryzyko szkody dziecka. Rozważania zmierzają do wykazania, że praktyka stosowania Konwencji nierzadko nadmiernie wykorzystuje wskazaną przesłankę negatywną, prowadząc tym samym do dewaluacji przepisu, pokrzywdzenia interesów uprowadzonego dziecka oraz innych zaangażowanych w sprawę podmiotów, a także do podważania zaufania leżącego u podstaw efektywnej współpracy międzynarodowej w zakresie przeciwdziałania rozwojowi oraz reperkusjom zjawiska międzynarodowych uprowadzeń rodzicielskich. Aby zobrazować zjawisko w możliwie szerokim wymiarze, a jednocześnie zaprezentować najbardziej uniwersalne wnioski, które będą mogły zostać zastosowane w praktyce, w pracy wykorzystano literaturę oraz orzecznictwo przedstawione w trzech językach nowożytnych, tj. polskim, angielskim oraz hiszpańskim. Rozprawa składa się ze wstępu, czterech rozdziałów zarysowanych poniżej oraz zakończenia. W pierwszym rozdziale przedstawiono zjawisko międzynarodowych uprowadzeń rodzicielskich, w tym okoliczności sprzyjające upowszechnieniu się zjawiska oraz bezpośrednie przyczyny ich dokonywania. Analizie poddano także dane statystyczne dotyczące uprowadzeń, zarysowano tzw. czynniki ryzyka oraz zaprezentowano działania mogące służyć przeciwdziałaniu międzynarodowym uprowadzeniom rodzicielskim. Drugi rozdział koncentruje się na zasadzie niezwłocznego powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego, której podstawą jest Konwencja. W rozdziale tym omówione zostały cele oraz przedmiot Konwencji, a także służących ich realizacji podstawowy mechanizm konwencyjny, mający za cel niezwłoczne zarządzenie powrotu dziecka do kraju jego stałego pobytu. Analizie poddano w szczególności przesłanki pozytywne zarządzenia powrotu dziecka, problematykę prawa do opieki nad dzieckiem oraz miejsca jego stałego pobytu. Dla tych potrzeb odwołano się do orzecznictwa obcego, uzupełniająco wykorzystując judykaty krajowe. W trzecim rozdziale zaprezentowano przesłanki negatywne zarządzenia powrotu dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem wyjątku ze względu na poważne ryzyko szkody fizycznej, psychicznej lub postawienia dziecka w innego rodzaju sytuacji nie do zniesienia. Gruntownie omówione zostało pojęcie „poważnego ryzyka”, które poddano analizie od strony dogmatycznej oraz funkcjonalnej. Zawarte w rozdziale rozważania zwracają uwagę na potrzebę wyważonego posługiwania się wyjątkiem, na zagrożenia związane z jego ekstensywnym wykorzystaniem oraz metody jego właściwej interpretacji oraz stosowania w praktyce. Rozdział czwarty poświęcony został wpływowi legislacji Unii Europejskiej na system cywilnoprawnej ochrony dziecka uprowadzonego za granicę. Analizie poddano przepisy unijne, w tym odpowiednie regulacje rozporządzeń Bruksela II bis i Bruksela II ter, oraz ich rolę w harmonizacji postępowań sądowych dotyczących uprowadzeń dzieci. Szczególną uwagę poświęcono mechanizmowi tzw. trumping order, a więc nakazowi przebijającemu, który w określonych okolicznościach oraz przy spełnieniu konkretnych warunków umożliwia sądom państw Unii Europejskich wydanie orzeczenia zarządzającego powrotu dziecka niezależnie od wydanego wcześniej orzeczenia odmawiającego relokacji małoletniego. W końcu części merytorycznej znajduje się zakończenie, w którym przedstawione zostały wyniki przeprowadzonych badań. Zwrócono w nim uwagę na konieczność ścisłej wykładni przepisów, zapewaniającej, że dobro dziecka jest realizowane w sposób zgodny z duchem Konwencji oraz przez wzgląd na postulat zachowania owocnej, równomiernej oraz możliwie precyzyjnie uregulowanej współpracy międzynarodowej w omawianym obszarze.

The doctoral dissertation focuses on the factual phenomenon of so-called international parental child abductions and the respective legal mechanisms aimed at protecting children wrongfully removed abroad. It analyses the said phenomenon from a civil law perspective, including regulations such as the Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction, signed in The Hague on October 25, 1980 (the “Convention”). The notion of the “wellfare of the child” (pol. dobro dziecka) which is not explicitly mentioned in the Convention, is a key principle of family law. In the discussed context, this principle should be functionally narrowed, i.e., reduced to the directive of the prompt return of the wrongfully abducted minor. Accordingly, “interests of the child” referred to in the Convention represent a narrowed version of the “well-fare of the child”. The dissertation then extensively discusses the exceptions to this principle, with particular emphasis on the so-called grave risk of harm exception. The analysis demonstrates that the application of the Convention often overuses this negative criterion, leading to a devaluation of the provision, harming the interests of the abducted child and other involved parties, and undermining the trust that underpins effective international cooperation in addressing the issue of development and repercussions of international parental abductions. To illustrate the phenomenon in the broadest possible context, while also presenting the most universal conclusions applicable in practice, the dissertation utilizes literature and case law from three modern languages: Polish, English, and Spanish. The dissertation consists of an introduction, four chapters outlined below, and a conclusion. The first chapter presents the phenomenon of international parental abductions, including the circumstances that contribute to the spread of the issue and the direct causes of such abductions. It also analyses statistical data on abductions, outlines the so-called risk factors, and presents measures aimed at preventing international parental child abductions. The second chapter focuses on the principle of the prompt return of the wrongfully abducted child, which is based on the Convention. This chapter discusses the objectives and subject matter of the Convention and the core mechanism that aims to ensure the child’s prompt return to the country of their habitual residence. It examines the positive criteria for ordering the return of the child, the issue of custodial rights, and the determination of the child's habitual residence. For these purposes, foreign case law is referred to, complemented by domestic rulings. The third chapter presents the negative criteria for ordering the return of the child, with particular emphasis on the exception based on grave risk of physical or psychological harm or placing the child in an otherwise intolerable situation. The concept of “grave risk” is thoroughly discussed, analysed from a doctrinal and functional perspective. The considerations in this chapter highlight the need for balanced use of the exception, the dangers of its extensive application, and methods for its proper interpretation and practical implementation. The fourth chapter examines the impact of European Union legislation on the civil law protection of a child wrongfully removed abroad. It analyses EU regulations, including the relevant provisions of the Brussels II bis and Brussels II ter regulations, and their role in harmonizing judicial proceedings concerning child abductions. Special attention is paid to the mechanism of the so-called trumping order, which, under certain circumstances and specific conditions, allows courts in EU Member States to issue an order mandating the return of the child, regardless of a previous decision refusing the relocation of the minor. Finally, the dissertation concludes with a summary of the research findings. It emphasizes the need for a strict interpretation of the provisions, ensuring that the child’s best interests are protected in line with the spirit of the Convention, and underscores the importance of fostering effective, balanced, and precisely regulated international cooperation in this area.