Obraz innego konstruowany przez uczniów klas młodszych szkoły podstawowej

Przedmiotem niniejszej dysertacji było zbadanie charakterystycznych cech obrazu Innego, konstruowanego przez uczniów kończących pierwszy etap edukacji. W pracy przyjęto, iż Inny to jednostka odmienna kulturowo. Wspomnianą odmienność należy rozumieć jako odrębną narodowość, język, zwyczaje oraz tradycje stanowiące istotne komponenty kodu kulturowego. Struktura rozprawy doktorskiej obejmuje dwie części, teoretyczną oraz empiryczną. W rozdziale pierwszym części teoretycznej przedstawiono m.in. krótki przegląd kluczowych pojęć, takich jak Inny, Obcy oraz Swój, a także wybranych kategorii obcości, jak i inności w naukach społecznych, tj. filozofii, psychologii, socjologii oraz pedagogiki. Przeanalizowano takie pojęcia, jak tolerancja oraz akceptacja, które ściśle związane są ze stosunkiem do inności. Ponadto podjęto również rozważania dotyczące stereotypów i uprzedzeń. Analiza ta miały na celu próbę doprecyzowania pojęć w kontekście postrzegania odmienności. W części teoretycznej omówiono także problematykę Innego i Obcego jako uczestników szkolnego folkloru. Rozpatrywanymi podmiotami wspomnianego folkloru szkoły były osoby z niepełnosprawnością oraz osoby odmienne kulturowo. Rozważania te ukazują silną potrzebę dokonania zmian w funkcjonowaniu szkoły, aby stała się miejscem integracji a nie dyskryminacji. W pracy przedstawiono także czynniki warunkujące kształtowanie się postaw wobec Innych, szczególnie w odniesieniu do przestrzeni szkolnej. Autorka wskazała na istotną rolę środowiska rodzinnego, szkolnego, społecznego oraz mass mediów w zakresie postrzegania Innego. Podjęto także refleksję nad wyzwaniami oraz problemami związanymi z ruchem migracyjnym w kontekście procesu integracji i edukacji uczniów cudzoziemskich w polskiej szkole. Na podstawie analizy danych zastanych ukazano również stosunek dzieci i młodzieży do odmienności kulturowej. Rozdział drugi części teoretycznej został poświęcony zagadnieniu zróżnicowania kulturowego w Polsce oraz czynnikom historycznym, które wpłynęły na jego kształt, a także analizie danych dotyczących migracji w Polsce na przestrzeni lat 2011–2021 i stosunkowi Polaków do migrantów w kontekście wybranych badań. Z kolei część empiryczna pracy doktorskiej prezentuje metodologię badań własnych, zrealizowanych w warszawskich szkołach podstawowych (publicznych) w roku 2021 oraz przedstawia wyniki badania ilościowego oraz jakościowego przeprowadzonego wśród trzecioklasistów. Do zrealizowania określonych celów w ramach badań jakościowych oraz ilościowych wykorzystano następujące metody badawcze: wywiad zbiorowy (nieustrukturyzowany) uzupełniony o metodę wizualizacji, przeprowadzony wśród trzecioklasistów (pogłębiony egzemplifikacją wytworów uczniów – autorskiego obrazu Innego), sondaż badający dystans społeczny wobec wybranych narodowości oraz grup etnicznych, wykorzystujący kwestionariusz ankiety oparty na skali dystansu społecznego Bogardusa oraz analizę treści (materiałów w postaci rysunków oraz pisemnych notatek rejestrujących informacje uzyskane na podstawie wywiadu). Wyniki badań wykazały m.in., że dziewczynki uzyskały istotny statystycznie wyższy procent wskaźnika pozytywnego podejścia do Innego w porównaniu do chłopców. Najbardziej pozytywny stosunek badanych zauważalny jest względem Hiszpanów oraz Ukraińców, najmniejszy zaś wobec Romów i Żydów. Ponadto istotnie statystycznie większa część badanych dzieci stwierdziła, że mogłaby mieszkać w swoim mieście z osobami poszczególnych narodowości. Jedyny wyjątek stanowią Żydzi, wobec których badani uczniowie wyrazili rozbieżne zdania. Badanie wykazało także, że uczniowie charakteryzują osobę z innego kraju w sposób spolaryzowany, a dorośli mają duży wpływ na kształtowanie postaw wobec Innego. Niniejsza praca doktorska stanowi wkład m.in. w dyskusję na temat postrzegania odmienności kulturowej przez dzieci oraz podkreśla znaczenie roli nauczyciela w przygotowaniu uczniów do życia w wielokulturowym świecie.

The topic of this dissertation is to investigate the characteristic features of the image of the Other constructed by pupils completing the first stage of education. The study assumes that the Other is a culturally different individual. The aforementioned difference should be understood as a separate nationality, a different language, customs and traditions constituting important components of the cultural code. The dissertation is divided into two parts; a theoretical and an empirical one. The first chapter of the theoretical part presents a brief overview of key concepts such as Other, Stranger, and Own, as well as selected categories of strangeness and otherness in social sciences, i.e. philosophy, psychology, sociology and pedagogy. Concepts such as tolerance and acceptance, which are closely related to attitudes towards otherness, were analysed. In addition, stereotypes and prejudices were also taken into account. This analysis was aimed at trying to clarify the concepts in the context of the perception of otherness. The theoretical section also talks about the issue of the Other and the Stranger as members of school folklore. The subjects of such folklore were persons with disabilities or who were culturally different. These considerations demonstrate the strong need for change in the practice of the school system to make it a place of inclusion instead of discrimination. The paper also presents the factors determining the shaping of attitudes towards the Other, particularly in relation to the school space. The author pointed out the important role of the family, school and social environments as well as mass media regarding the perception of the Other. She also reflects on the challenges and problems associated with migration in the context of the process of integration and education of foreign pupils in a Polish school. Based on the analysis of existing data, the attitudes of children and adolescents towards cultural diversity were also revealed. The second chapter of the theoretical part was devoted to the issue of cultural diversity in Poland and the historical issues that influenced it as well as to the analysis of data of migration in Poland from 2011-2021 and the mentality of Poles towards migrants within selected studies. In turn, the empirical part of the dissertation presents the methodology of its own research conducted in public primary schools in Warsaw in 2021 and presents the results of a quantitative and qualitative study conducted among third grade students. The following research methods were used to achieve specific objectives within the framework of the qualitative and quantitative research: a group interview (unstructured) supplemented with the visualisation method conducted among third grade pupils (deepened with the exemplification of pupils’ creations - the author's image of the Other), a survey investigating social distance towards selected nationalities and ethnic groups using a questionnaire based on the Bogardus Social Distance Scale, and content analysis (materials in the form of drawings and written notes recording information saved from the interview). The results of the research showed that, among other things, girls statistically achieved a significantly higher percentage rate of positive attitudes towards Others compared to boys. The most positive attitude of the examined participants is noticeable towards Spaniards and Ukrainians, while the least positive attitude is visible towards Roma and Jews. In addition, statistically a significantly higher proportion of the children surveyed said that they would be able to live with people of particular nationalities in their city. The only exception was Jews, to whom the pupils surveyed expressed divergent opinions. The study also showed that pupils distinguish a person from a different country in a polarised way and that adults have a strong influence in shaping attitudes towards the Other. This dissertation contributes to the discussion on children's perceptions of cultural differences and highlights the importance of the teacher's role in preparing students for life in a multicultural world, among other things.