Polskie środowisko dziennikarskie we Lwowie 1811-1914. Ludzie i wyzwania epoki

Celem pracy jest odpowiedź na pytanie, czy i jaką rolę odegrali dziennikarze i publicyści lwowscy, publikujący na łamach polskich periodyków, w przemianach społecznych i ustrojowych Królestwa Galicji i Lodomerii oraz jaki mieli wpływ na formowanie się tożsamości narodowej jego elit w XIX w. Problematyka lwowskiego środowiska dziennikarzy i publicystów w XIX w. nie znalazła jak dotąd pełnego opracowania. Mogło to wynikać z ogólnego przeświadczenia o niewielkim wpływie publicystów na historię Galicji. Tymczasem, jak dowodzi niniejsza rozprawa, działalność dziennikarzy, choć często niewidoczna, czyniła z nich architektów faktycznych przemian politycznych. Kierując, za pośrednictwem wydawanych we Lwowie tytułów prasowych, opinią publiczną stanowili realną siłę zdolną doprowadzić do wyboru posła na Sejm Krajowy we Lwowie czy delegata Galicji do Izby Posłów wiedeńskiej Rady Państwa. Jednym z nieoczywistych skutków działań dziennikarzy lwowskich była demokratyzacja życia publicznego. Rozprawa składa się ze wstępu, ośmiu rozdziałów, aneksu, w którym zamieszczono szczegółowe wyniki badań genealogicznych, zakończenia, bibliografii (wykazu źródeł i opracowań), spisu skrótów, oraz streszczenia. We wstępie zostały przedstawione cele i metodologia pracy. Zasadnicza część pracy ma strukturę chronologiczno-rzeczową. W rozdziale pierwszym omówione zostały początki polskich periodyków we Lwowie i działalność pierwszego pokolenia publicystów. Rozdział drugi poświęcony został przełomowemu rokowi 1848. Z rokiem tym wiążą się narodziny prasy politycznej we Lwowie, pojawiają się teksty publicystyczne, będące reakcją na narodowo-polityczne aspiracje Rusinów i Żydów oraz poświęcone kwestiom reformy państwa i jego konstytucji. W rozdziale trzecim przybliżone zostało zagadnienie kształtowania się zawodu dziennikarza. Rozdział czwarty dotyczy działalności polskich publicystów lwowskich w czasie powstania styczniowego. Rozdział piąty poświęcony jest ewolucji ich poglądów po upadku powstania styczniowego oraz ich polemikom z przedstawicielami stronnictwa stańczyków i Narodowej Demokracji. Rozdziały szósty i siódmy dotyczą stosunku reprezentantów polskiego środowiska dziennikarskiego we Lwowie do najbardziej palących problemów Galicji Wschodniej w drugiej połowie XIX w., tj. kwestii rusińskiej i żydowskiej. W rozdziale ósmym ukazane zostały rodziny dziennikarzy. Jest to o tyle istotne, że pochodzenie dziennikarzy w znaczącym stopniu kształtowało prezentowane przez nich poglądy. W zakończeniu zostały przedstawione wyniki badania oraz wnioski, jakie wypływają z nich dla dalszych badań. W pracy podjęta została próba wieloaspektowej analizy polskiego środowiska dziennikarskiego we Lwowie. Uwzględnione zostało zagadnienie jego wielokulturowości i wieloetniczności, ale także mniej dotychczas zbadane zagadnienie pochodzenia społecznego i wykształcenia osób należących do środowiska dziennikarskiego, a co za tym idzie społeczne uwarunkowanie wyboru zawodu dziennikarza. Na przykład, część przyszłych publicystów rozpoczęła studia prawnicze, lecz ich nie ukończyła z powodów politycznych, np. udziału w powstaniach, co skutkowało zamknięciem drogi uniwersyteckiej i zawodowej w urzędach państwowych, i niejako stało się przyczyną narodzin zawodu dziennikarza w zaborze austriackim. Podstawę źródłową prezentowanej pracy stanowią teksty publikowane reprezentantów polskiego środowiska dziennikarskiego Lwowa, ich wspomnienia, listy i pamiętniki, a także dokumenty wytworzone przez instytucje państwowe i krajowe. Ważnym, wykorzystanym w szerokim zakresie źródłem, są księgi metrykalne, głównie z obszaru dawnej Archidiecezji Lwowskiej. Na jego podstawie została także przeanalizowana struktura narodowościowo wyznaniowa dziennikarzy oraz dokonana rekonstrukcja związków rodzinnych lwowskich wydawców, dziennikarzy i publicystów.

The dissertation aims to answer a question, whether and how journalists and publicists of Lviv, publishing in Polish periodicals, influenced social and political transformations of the Austrian Kingdom of Galicia and Lodomeria, as well as the formation process of national identity among its elite in the nineteenth century. The milieu of Lviv’s journalists and publicists in the nineteenth century has not been, so far, a subject of a thorough study. This might be due to a general conviction of their minor impact upon the history of Galicia. However, as this dissertation proves, their articles made them architects of actual political changes. By management of public opinion in the Lviv’s press they were able to infuence the election of a particular deputy to the Galician Sejm in Lviv or a delegate of Galicia to the House of Deputies of the Vienna Imperial Council. One of the non-apparent effects of their actions was democratisation of public life. The dissertation consists of introduction, eight chapters, appendix with genealogical lineages, bibliography, list of used abbreviations, as well as summary. The presented work has a chronological and problem-focused structure. The first chapter discusses the beginnings of Polish periodicals in Lviv and activities of the first generation of its journalists. Chapter two focuses on the breakthrough year 1848. This year marks the birth of political press in Lviv in reaction to national-political aspirations of Ruthenians and Jews and articles on state reform and its constitution. Chapter three concentrates on the process shaping the profession of a journalist as such. Chapter four deals with the activities of Lviv publicists during the January Uprising. Chapter five is devoted to the evolution of their views after the fall of the January Uprising and their polemics with the representatives of the Stańczyk party and National Democracy. The next two chapters, sixth and seventh, present the attitude of the representatives of the Polish journalistic community in Lviv to the most pressing problems of Eastern Galicia in the second half of the nineteenth century, i.e. the Ruthenian and Jewish issues. Chapter eight presents genealogical lineages of journalists and their family connections. The main focus of a dissertation is a multi-layered analysis of a milieu of Polish journalists of Lviv. Multiculturalism and multiethnicity have been a significant force here, but emphasis is put also on the reconstruction of - examined in the minor degree so far - the social origin and education of journalists, and thus social conditioning of the choice of a journalist profession. For example, some of the future journalists began law studies, but never completed them for political reasons, e.g. participation in uprisings. This resulted not only in closure of the universities, but also limited their carreers in state offices leading them to the choice - and the birth - of the profession of a journalist in the Austrian partition. The source basis of the dissertation are texts published by selected Polish journalists of Lviv, their memoirs, letters and diaries as well as official documents of Galician government. Another widely used source are metrical registers, mainly from the area of the former Archdiocese of Lviv. They served as a tool for reconstruction of national and religious structure of Lviv’s journalistic milieu and their family connections.