Ludzie wiedzy czy celebryci - legitymizacja i społeczne konstruowanie współczesnego eksperta w Polsce

Eksperci oraz dostarczana przez nich wiedza specjalistyczna zdobywają coraz bardziej istotną pozycję we współczesnym społeczeństwie. Są widoczni w mediach, dzięki którym docierają do masowego odbiorcy, współpracują z firmami oraz z instytucjami publicznymi. Na ich obecną pozycję złożył się szereg procesów, w tym m. in. przekształcenia zarówno w życiu społecznym, nauce, jak i ekonomii. Zaliczyć można do nich ewolucję systemu nauki w tym przemiany organizacji instytucji naukowych i ośrodków wytwarzania wiedzy, zmiany wewnątrz profesji, rozwój kultury audytu, a także rozwój komunikacji poprzez internet i łatwiejszy dostęp do treści specjalistycznych związany z rozwojem nowych technologii.Wraz z rosnącą liczbą ról eksperckich, rozmywa się pojęcie eksperta i o ile demokratyzacja wiedzy eksperckiej wydaje się pożądana, to jednak niebezpieczna staje się erozja pojęcia „ekspert”. Patrząc na różnorodność ekspertów udzielających wypowiedzi w mediach, a także na rozwijający się rynek opracowań eksperckich trudno oprzeć się wrażeniu, że kryteria, kto jest ekspertem i na jakiej podstawie zostaje za eksperta uznany stały się rozmyte. Celem pracy jest odpowiedź na pytania kim jest obecnie ekspert, do kogo odnosi się to pojęcie, co go legitymizuje oraz jakie mechanizmy społecznego konstruowania go tworzą. Wymaga to uwzględnienia dwóch różnych wymiarów jego funkcjonowania: kontekstu mikro, czyli relacji ekspert-ekspertyzobiorca oraz kontekstu makro rozumianego jako mechanizmy występujące w polu wytwarzania wiedzy i w polu dziennikarskim (a także na ich styku), które powodują, że jedni specjaliści stają się ekspertami, a inni nie.Rozprawę rozpoczyna część poświęcona zmieniającej się roli wiedzy specjalistycznej w społeczeństwie. Na tym tle przedstawia pojawienie się pojęcia „ekspert” oraz porównuje je z używanymi często w podobnych kontekstach pojęciami „profesjonalista” i „intelektualista”. Analizuje pojęcie eksperta w różnych perspektywach badawczych, przedstawia także opisane dotychczas modele legitymizacji ekspertów i profesjonalistów.Dalsza część poświęcona jest badaniu: jego założeniom metodologicznym oraz omówieniu rezultatów. Celem badania było odtworzenie i opisanie mechanizmów ekspertyzacji, w tym zarówno strategii przyjmowanych przez ekspertów, atrybutów nadawanych im przez ekspertyzobiorców, jak i wewnątrz dziedzinowych relacji z innymi ekspertami. Badaniem jakościowym, w ramach którego przeprowadzone zostały 22 wywiady pogłębione, objęci zostali eksperci (7 osób), odbiorcy ekspertyzy (8 osób) w tym przedstawiciele firm i instytucji publicznych oraz przedstawicieli mediów (7 osób), wśród których znaleźli się dziennikarze, wydawcy i redaktorzy reprezentujący różne segmenty rynku medialnego.Badanie pokazało, że pojawiają się nowe kryteria legitymizacji ekspertów, jak zasięg oddziaływania osiągany za pomocą internetu, wpływ na masowego odbiorcę zdobywany poprzez media tradycyjne oraz, coraz częściej, również społecznościowe oraz skuteczność w działaniu. W wielu dziedzinach, szczególnie tam, gdzie instytucje naukowe nie dostarczają odpowiedzi na bieżące problemy, zastępują one kryteria tradycyjne takie jak tytuł naukowy czy afiliacja instytucjonalna. Jednocześnie dają się zaobserwować zjawiska takie jak deprofesjonalizacja wiedzy specjalistycznej czy rozmywanie granicy między ekspertem a niespecjalistą.

Experts and the specialist knowledge that they provide are gaining an increasingly important position in today’s society - their presence in the media allows them to reach a mass audience and they also cooperate with companies and public institutions. Their current position is the result of a number of processes including the evolution of the system of science, the production of knowledge, changes within particular professions, the development of the audit culture together with the advancement of online communication and easier access to specialist information related to the development of new technologies. Along with a growing number of expert roles, the notion of an expert is becoming obscure; looking at the wide variety of people presented as experts by the media, as well as the emerging market of expert studies, it is difficult to avoid the impression that there is a certain flexibility in the assessment of who is an expert and on what basis he or she is considered an expert. The aim of the thesis is to reconstruct meanings related to the notion of the expert and answer the question as to whom this term applies, what legitimises them, and what social construction mechanisms create them. The main theoretical model applied in the study and in the analysis of survey results is the model of expertise and experience proposed by Collins and Evans. This allows us to use the notion of expertise as a gradable feature trait created in the course of social relations. The dissertation consists of seven chapters. In the first chapter, I briefly describe the process of changes in the role of specialist knowledge in contemporary society. This changing position of expert knowledge forms a background for chapter two, in which I present the emergence of the concept of an “expert” and the notion of expert, comparing it to the terms “professional” and “intellectual”. Chapter three is devoted to analysis of the concepts of expert and expertise from different research perspectives, presenting previously described models of legitimization of experts and professionals. It also presents Collins’ and Evans’ model as a frame of reference for the study. Chapter three further presents the methodological approach undertaken in the research study. Three further chapters are devoted to the detailed results of the conducted study. The main purpose of the study was to reconstruct and describe the mechanisms of expertization on the basis of analysis of three groups of participants with whom I conducted in-depth interviews: experts, recipients of expert opinions and representatives of companies and public institutions, as well as media representatives. I investigated the strategies used by experts, the various attributes ascribed to them by recipients of expert opinions, as well as mechanisms hidden behind the social construction of experts. In the final, seventh chapter, I present the findings obtained from the data collection and analysis and its interpretation. The study demonstrated new criteria for legitimization of experts; apart from institutional legitimization, criteria such as impact achieved by means of the internet, influence on mass audiences obtained by means of traditional media and, more and more often, also by social media, as well as their operational efficiency, are becoming increasingly important. In a number of disciplines, especially where scientific institutions do not provide answers to current problems, these replace traditional criteria such as scientific degrees or institutional affiliations. At the same time, one may observe the occurrence of such phenomena as deprofessionalization of expert knowledge, the blurring of the boundaries between experts and non-specialists and “celebritisation” of experts. The phenomena of “celebritisation” takes the form of considering celebrities as experts as well as the achieving of the status of celebrity by particularly popular experts.