Aktorzy-sieci w kolektywach hakerskich

W ciągu ostatnich ośmiu lat w Polsce powstało kilkanaście grup nieformalnych, które zajmują się techniką komputerową. Niektóre z nich odwołują się do kultury hakerskiej i przyjmują nazwy „hackerspace”. Hakerzy zgromadzeni w spejsie wynajmują przestrzenie fizyczne, współdzielą urządzenia i konstruują projekty związane z elektroniką, bezpieczeństwem komputerowym lub drukiem 3D. Społeczności działają półjawnie i w granicach prawa.W pracy doktorskiej przedstawiam wyniki badania etnograficznego realizowanego w spejsach w latach 2013-2018. Główne obserwacje wykonałem w dwóch grupach w Polsce, uzupełniając materiał o obserwacje w 5 społecznościach polskich i za granicą. Analizując kolektywy hakerskie, staram się odłożyć na bok popularne skojarzenia z cyberprzestępczością lub subkulturą. Zamiast tego patrzę na procesy tworzenia wiedzy, korzystając z perspektywy studiów nad nauką i techniką (STS), w szczególności badań etnografii laboratoriów, realizowanych m.in. przez Karin Knorr-Cetinę. Główną ramą teoretyczną jest teoria aktora-sieci Bruno Latoura, choć moje rozumienie kolektywu hakerskiego równie wiele zawdzięcza pracom Ludwika Flecka. Opisuję w jaki sposób grupa hakerów tworzy spejs, w jakich warunkach spejs może mieć cechy laboratorium i w jaki sposób laboratoria hakerskie uczestniczą w kolektywie myślowym. Identyfikuję nowy typ aktanta, tworzony w laboratoriach hakerskich: „ustabilizowaną niestabilność”, czyli sytuację gdy luka w sieci staje się powtarzalnym, stabilnym efektem (czarną skrzynką). Oprócz opisu mechanizmów na poziomie grupy, omawiam też mechanizmy w szerszej skali, w szczególności kongres i zawody w hakowaniu. Paradoksalnie: grupy hakerskie bywają jednocześnie hermetyczne i otwarte. Próbuję rozwikłać ten paradoks, korzystając z koncepcji stref wymiany wg. Petera Galisona.Rozwijając wątki laboratorium i strefy wymiany, proponuję aktualizację koncepcji latourowskiej hybrydyzacji i puryfikacji, rozwijając ją o wymiar abstrakcji i materialności. Umiejętność przechodzenia między tymi biegunami, czyni kolektywy hakerskie niezbędnymi elementami w procesie utrzymania i modyfikacji infrastruktury internetowej. Pod tym właśnie kątem zarysowuję znaczenie polityczne hakowania. Proponuję też mechanizmy łączące hakerów z edukacją formalną oraz szkic teorii wykluczania kobiet ze spejsów. Praca liczy ok. 400 stron, oparta jest na 150 dniach obserwacji, 30 wywiadach strukturyzowanych i 50 rozmowach swobodnych. Zawiera sześć rozdziałów, w tym dwa dotyczące teorii, jeden związany z metodyką i trzy związane z badaniami terenowymi.

During last eight years several non-formal groups emerged in Poland around computer technology. Some of them refer to hacking culture, taking names such as hackerspace. Hackers gathered in “space” share-rent physical spaces, co-using machines to construct projects connected with electronics, computer security and 3D printing. Communities operate within the law, but on the brink of public sphere.In this thesis, I show results of ethnographical study, which has been carried in spaces from 2013 until 2018. Main observations were done in two groups in Poland, while supplementary observations include data from five communities in Poland as well as abroad. While analysing hacking collectives, I try to put popular assumptions on hold, including connotations with cybercrime or subculture. Instead, I focus of knowledge construction, employing insights from science and technology studies (STS). I focus on ethnographies of laboratories, as understood by e.g. Karin Knorr-Cetina. Major theoretical framework is actor-network theory by Bruno Latour, although concept of hacking collective was heavily influenced by Ludwik Fleck. I describe how group of hackers create space, in what conditions space gains some traits of a laboratory and how hacking laboratories participate in hacking collectives. I recognize a new type of actant, created in such laboratories: stabilized instability, to describe situation when gap in a security becomes repeatable, stable effect – black box. In addition to group mechanisms, I also discuss wider mechanisms, especially hacking convention and competitions. One paradox emerges: hacking groups are at the same time open and isolated. I try to solve this paradox, using concepts of trading zones by Peter Galison. Following concepts connected with laboratories and trading zones, I propose a new approach to Latour’s hybridization / purification, expanding it with abstraction / materiality axis. Ability to cross such divides makes hacking collectives inherent elements in process of keeping and modifying infrastructure of the Internet. I discuss political results of such approach. I also outline basic processes connecting hacking with formal education, as well as basic mechanism of exclusion of women from spaces. Thesis has about 400 pages and it is based on 150 days of observation, 30 semi-structured interviews and 50 unstructured talks. It includes six chapters, two theoretical, one on methods and three on results.