Dzieło w ruchu. Instalacje dźwiękowe Zygmunta Krauzego, Krzysztofa Knittla i Marka Chołoniewskiego

Rozprawa poświęcona jest sztuce instalacji dźwiękowych. Tytułowe „dzieło w ruchu” stanowi z jednej strony nawiązanie do terminu, jakim Umberto Eco określił szczególny typ dzieła otwartego, a z drugiej, jest to zespolenie dwóch podstawowych kategorii – dzieła i ruchu. Dzieło, za Tadeuszem Kotarbińskim, rozumiane jest tu jako skutek działania, a nie materialny artefakt. Ruch natomiast jest naturalnym elementem tkwiącym w dźwiękach oraz w tworzonych przez nie strukturach, a w sztuce instalacji dźwiękowych dodatkowo realizuje się w aktywizacji ciała interaktora. Rozprawa składa się z wprowadzenia, części teoretycznej, części analitycznej oraz zakończenia. We wprowadzeniu wyjaśniony zostaje zakres pojęcia sztuki instalacji dźwiękowych, a także określone zostają jej podstawowe cechy: dźwiękowość, przestrzenność, procesualność–tymczasowość, partycypacyjność–interaktywność oraz multimedialność. Część teoretyczna dzieli się na dwa rozdziały. W pierwszym z omówienia XX–wiecznych ruchów awangardowych oraz tworzonych przez nie kierunków artystycznych, a zwłaszcza muzycznych, wyrasta refleksja na temat źródeł podstawowych cech sztuki instalacji, jakie można znaleźć w praktyce kompozytorskiej XX wieku. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje emancypacja dźwięku (brzmienia), włączenie przestrzeni jako równoprawnego elementu utworu, rozbijanie struktury czasowej utworów oraz angażowanie uczestników w aktywną kreację wydarzeń artystycznych. Rozdział drugi obejmuje natomiast zagadnienia związane z sytuacją odbiorczą sztuki dźwiękowej. Rozważane są w nim sposoby percepcji multimedialnych projektów, z podkreśleniem roli poszczególnych zmysłów oraz integracji percepcji w doświadczeniu wydarzeń artystycznych. Podjęty zostaje także temat współpracy, rozumianej jako wspólnotowe kształtowanie i odbiór działań artystycznych. Tradycja kooperacji w tym zakresie zostaje powiązana z zagadnieniem interaktywności. Pojęcie to jest rozumiane możliwie szeroko na przestrzeni relacji zachodzących między artystą, wykonawcą, odbiorcą i dziełem, tak w fazie przygotowania projektu, jak i jego realizacji.Część analityczna pracy składa się z metodologicznego wstępu oraz trzech rozdziałów poświęconych twórczości instalacyjnej wybranych polskich kompozytorów: Zygmunta Krauzego, Krzysztofa Knittla i Marka Chołoniewskiego. Każdy z twórców zrealizował co najmniej kilka instalacji dźwiękowych, a ich działalność w tej dziedzinie jest różnorodna tak pod względem wykorzystanych środków technicznych, jak i sposobu przygotowania materiału dźwiękowego oraz ukształtowania przestrzeni. Wybrani kompozytorzy wykorzystują zróżnicowane strategie zarówno w sferze kreacji materialnej warstwy projektów, jak i kształtowania sytuacji odbiorczej, a prezentacja ich twórczości wyznacza dość szeroki zakres omawianej dziedziny. Każdy z rozdziałów poświęconych kompozytorom ma podobną strukturę. Najpierw przedstawiona zostaje sylwetka twórcy tak, by realizowane przez niego projekty multimedialne, a przede wszystkim instalacyjne, mogły zostać wpisane w szerszy kontekst jego dorobku. Następnie zostaje przeprowadzona analiza wybranych instalacji. Przedstawione zostają założenia twórcze autorów projektów, z uwzględnieniem sposobu ukształtowania przestrzeni, analizie podlega także warstwa dźwiękowa oraz sposób zaangażowania interaktora w zdarzenie.W zakończeniu podjęta zostaje próba porównania działalności instalacyjnej wybranych autorów z punktu widzenia sposobu ukształtowania poszczególnych cech instalacji dźwiękowych. Nie ulega wątpliwości, że udział interaktora w każdym tego typu projekcie pełni pierwszoplanową rolę. Analiza pozwala także wykazać, że mimo obecności w realizacjach różnych twórców elementów pokrewnych, to w instalacjach każdego z nich można wyróżnić cechy charakterystyczne dla jego specyficznego języka kompozytorskiego. Można ponadto stwierdzić, że im wyższy stopień zaawansowania technologicznego wykorzystanych narzędzi, tym bardziej immersyjne może być doświadczenie instalacji.

The main interest of this thesis is the art of sound installations. “Work in movement” – the term mentioned in the title – refers both to the type of open work distinguished by Umberto Eco and to literally understood connection between work and movement. Following the terminology of Tadeusz Kotarbiński, "work" is understood as the result of an action and not a physical artifact. Movement is the inalienable element of the sounds and their resulting structures. Used in sound installations it also acts as an activator of the interactor’s body.The thesis consists of the introduction, the theoretical part, the analytical part and the closure. The introduction defines the sound installations and reviews their key characteristics: sound, space, time, interactivity and multimedia. The theoretical part is subdivided into two chapters. The first one discusses the XXth century avant-garde movements and artistic directions resulting from them (with emphasis on music trends) as well as the historical sources of the main features of sound installations from this period. The most significant ideas here include the emancipation of sound, reckoning the space dimension as the equal aspect of a music piece, changing the piece's time structure and engaging the participants of artistic events to the active creation of these last. The second chapter concentrates on the perceptual aspects of the modern sound art. It investigates the ways of perceiving the multimedia projects by their participants, with emphasis on the role of the particular senses and the integration of perception in experiencing the art. It highlights the connections and correlations between the sense of hearing and the other senses. As a complement to the perceptual issues, the chapter also looks at the cooperation, understood as the community-driven creation and perception of art. The tradition of a such defined cooperation links to the interactivity matter, widely located in the space of the relationship between the artist, the performer, the participant and the work – both in the preparation and the realization phases of the project. The analytical part is subdivided into methodological introduction and three chapters being dedicated to the artistic activity of the following polish composers: Zygmunt Krauze, Krzysztof Knittel and Marek Chołoniewski. Each of them has realized at least a few sound installations. What differs their works and activities from one another are both the used tools and the technical means and the way of preparing the sound material and forming the space. The chosen composers use different strategies for creating the physical side of their projects and the intended perceptional situation. Consequently, the presentation of their works gives an opportunity to embrace a wide range of the discussed field. Each of the three chapters related to the composers has the similar structure. They start with presenting the composers' life and work in order to enter their installation projects in a wider context. Then the multidimensional analysis of the chosen sound installations is provided, including a presentation of the composer's artistic assumptions, with the particular focus put on the space formation, the analysis of the sound layer, the interactor's role in the installation.The last part of the thesis seeks to compare the above sound installations by examining how the main characteristics of the genre are realized within them. There is no doubt, that in all the analysed projects, the activities undertaken by the viewer-interactor play a major role. At the same time, even if the works of different composers have some common attributes, the particular features of authors' musical languages are distinguishable. It is also visible that the more sophisticated technology, the more immersive project is.