Samotność jako przedmiot afirmacji w myśli Fryderyka Nietzschego i Gilles'a Deleuze'a

Tematem rozprawy jest problem samotności, a dokładniej: afirmacji bycia samemu. Możliwość takiej afirmacji została ukazana poprzez odczytanie pism Fryderyka Nietzschego i Gilles’a Deleuze’a. Myśliciele ci stali się również bohaterami dwóch największych rozdziałów pracy. Rozdział poświęcony Nietzschemu zawiera rekonstrukcję ujęcia samotności w jego filozofii. Z związku z tym, że autor Ecce homo explicite pisze o byciu samemu, zadanie polegało tu głównie na odtworzeniu jego argumentacji. W celu zwiększenia przejrzystości wywodu i uporządkowaniu spostrzeżeń filozofa wyodrębnionych i opisanych zostało osiem zagadnień, które w przekonaniu autora rozprawy organizują Nietzscheański sposób myślenia o samotności: odosobnienie i natura, samotność a kultura, samotność a stadność, samotność jako dystansowanie się od państwa i władzy, samotność a autentyczność, samotność a kierowanie się własnym dobrem, samotność a ideał nadczłowieka, samotność a przyjaźń. Stosunek Nietzschego do kwestii bycia samemu dowodzi, że uczynienie z samotności przedmiotu afirmacji było jedną z najważniejszych filozoficznych stawek jego filozoficznego projektu. Kwestia samotności została opracowana w odmienny sposób w kontekście filozofii Gilles’a Deleuze’a. W przypadku francuskiego myśliciela nie było możliwe dokonanie prostej rekonstrukcji pojęcia, ponieważ samotność nie pojawia się wprost w jego filozoficznych pracach. W rozprawie stawia się jednak tezę, że wątek ten można wydobyć z twórczości autora Logiki sensu, jeśli odpowiednio zinterpretuje się niektóre z jego pojęć (głównie tych pochodzących z Tysiąca plateau, pracy napisanej wspólnie z Félixem Guattarim). Ważnym punktem odniesienia dla proponowanej w pracy interpretacji filozofii Deleuze’a jest telewizyjny wywiad, którego myśliciel udzielił Claire Parnet. Wyraźnie jest w nim obecna kwestia afirmacji samotności, co dało w rozprawie asumpt do tego, by odczytywać niektóre fragmenty filozofii autora Antyedypa w kontekście problematyki afirmatywnie rozumianego bycia samemu. W ten właśnie sposób zinterpretowane zostały takie Deleuzjańskie pojęcia jak wielość, kłącze, deterytorializacja, linia ujścia, stawanie się i maszyna wojenna. Zwieńczeniem rozdziału jest analiza Deleuzjańskiego odczytania książki Michela Tourniera pt. Piętaszek czyli Otchłanie Pacyfiku, które może zostać uznane za filozoficzną apologię samotności. Rozdziały poświęcone Nietzschemu i Deleuze’owi zostały poprzedzone obszernym wprowadzeniem, w którym problematyka samotności została potraktowana w sposób bardziej ogólny. Celem tej części pracy jest zaprezentowanie czytelnikowi różnych aspektów bycia samemu. Wprowadzenie zawiera przede wszystkim rozważania dotyczące tego, jak samotność bywa postrzegana we współczesnym świecie. Dużo uwagi poświęcono naukowym (głównie psychologicznym) ujęciom samotności oraz obecności problematyki bycia samemu w przekazach medialnych. W oparciu o analizę dwóch niefilozoficznych książek (Stulecie samotnych i Samotny jak Szwed) został również przedstawiony społeczno-polityczny aspekt samotności. Cała wstępna część pracy ma wprowadzić czytelnika do rozważań nad węższym, afirmatywnym rozumieniem samotności, z którym mamy do czynienia u Nietzschego i Deleuze’a. Rozprawę zamyka zakończenie, w którym raz jeszcze uwypuklone zostało afirmatywne ujęcie samotności w pracach Nietzschego i Deleuze’a. W tej części omówiona została również kwestia aktualności Nietzscheańskich i Deleuzjańskich rozważań nad byciem samemu. Znajduje się w niej wreszcie krótki fragment poświęcony politycznemu wymiarowi afirmacji samotności.

This dissertation is a philosophical analysis of the problem of solitude and, more specifically, of the affirmation of being alone. Affirmation is understood here as a positive evaluation of a given phenomenon. Thinking about solitude as an object of affirmation was inspired by reading the writings of Friedrich Nietzsche and Gilles Deleuze. These thinkers also became the protagonists of the two largest chapters of the work. The chapter on Nietzsche includes a reconstruction of the issue of solitude in Friedrich Nietzsche's philosophy. Due to the fact that the author of Ecce homo explicitely writes about the issue of being alone, the analysis of this issue consisted mainly in reconstructing his mode of argumentation. In order to increase the clarity of the argument and organize the philosopher's insights, eight issues are listed and described within the chapter, which, in the opinion of the author of the dissertation, organize Nietzsche's way of thinking about being alone: seclusion and nature, solitude and culture, solitude and herdiness, solitude as distancing from the state and power, solitude and authenticity, solitude and caring for one’s own well-being, solitude and the ideal of the overman, solitude and friendship. Although Nietzsche does not use the concept of affirmation, his attitude to the question of being alone proves that making loneliness an object of affirmation was one of the stakes of his philosophical project. The issue of loneliness was developed differently in the context of Gilles Deleuze's philosophy. In the case of the French thinker, it was not possible to reconstruct the concept, since the term was not overtly articulated in his philosophical works. However, in the thesis it is suggested that this theme can be extracted from the works of the author of the Logic of Sense, if some of his concepts (mainly those from Thousand Plateaus, a work written with Félix Guattari) are properly interpreted. An important point of reference for the interpretation of Deleuze's philosophy proposed in the dissertation is a television interview that was given by the thinker to Claire Parnet (the so-called Gilles Deleuze's Alphabet Book). The question of the affirmation of solitude is clearly present in it. In the dissertation this became an impetus to read some passages of the Antioedipus author's philosophy in the context of the problematic of affirmatively understood being alone. It is in this way that such Deleuzian concepts as multiplicity, rhizome, deterritorialization, line of flight, becoming and the war machine are interpreted. The chapter culminates with an analysis of the Deleuzian reading of Michel Tournier's book Friday, or, The Other Island, which can be considered a philosophical apologia for loneliness. The chapters on Nietzsche and Deleuze are preceded by an extensive introduction, in which the problem of solitude is treated in a more general way. The purpose of this part of the dissertation is to present the reader various aspects of being alone. The introduction mainly includes considerations on how solitude is perceived in the contemporary world. Much attention has been paid to scientific (mainly psychological) accounts of solitude and the presence of the issue of being alone in media. The dissertation also presents the socio-political aspect of solitude, which was introduced on the basis of the analysis of two non-philosophical books (The Lonely Century and Alone Like a Swede). The entire introductory part of the work is intended to introduce the reader to the consideration of a narrower, affirmative understanding of solitude, which, according to the author of the dissertation, is present in Nietzsche’s and Deleuze’s thought. The dissertation was topped off with an ending which pays the special attention to the affirmative significance of solitude in the works of Nietzsche and Deleuze.