Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jako instrument dostosowania regionalnych rynków pracy do zmian klimatu

Niniejsza praca poświęcona jest Funduszowi na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jako narzędziu mającemu na celu łagodzenie negatywnych skutków społeczno-gospodarczych mitygacji i adaptacji do zmian klimatu. We wprowadzeniu do pracy postawiona zostaje hipoteza, oraz pytania badawcze. Hipoteza niniejszej pracy zakłada, iż zmiany klimatyczne, które zostały jednoznacznie potwierdzone naukowo wymagają podjęcia pilnych działań zaradczych. Będzie to jednak skutkowało licznymi wyzwaniami w regionach, które opierają swój rozwój o wydobycie węgla. Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji wychodzi naprzeciw tym wzywaniom, dzięki czemu możliwe jest znaczące, choć nie pełne ograniczenie negatywnych skutków podejmowanych działań. Celem weryfikacji postawionej hipotezy w pracy postawione zostały dwa pytania badawcze — o dotkliwość i skalę ryzyk dla polskiego rynku pracy mogących powstać w wyniku realizacji polityki redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacji do zmian klimatu w Polsce (ze szczególnym podkreśleniem uwarunkowań regionów w sposób największy narażonych na negatywne skutki tej polityki), oraz o to, w jakim stopniu Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji proponowany przez Unię Europejską dla Polski odpowiada i w sposób realny umożliwia łagodzenie negatywnych społecznych skutków wdrażania polityki klimatycznej. Rozdział I pracy przedstawia szczególny kontekst, w którym osadzone są polityki publiczne ukierunkowane na adaptację oraz mitygację zmian klimatycznych. Zawarte są w nim niezbędne dla zrozumienia tematu definicje, założenia oraz ścieżka prowadząca do obecnego, zatwierdzonego traktatami międzynarodowymi konsensusu naukowego w zakresie współczesnych zmian klimatu i ich antropogenicznych źródeł. Rozdział ukazuje również prawny kontekst polityk publicznych, wynikający z międzynarodowych negocjacji klimatycznych, oraz ich wdrażanie w Unii Europejskiej w odpowiedzi na przyczyny i skutki zagrożenia klimatycznego. Rozdział II pracy poświęcony jest potencjalnym oraz już obserwowanym skutkom ekonomiczno-społecznym przemian wynikających z transformacji ekologicznej, z uwzględnieniem ich kontekstu geograficznego. Przedstawiony zostaje kierunek łagodzenia tych skutków, przyjęty w Unii Europejskiej w ramach polityki Europejskiego Zielonego Ładu. Szczególna uwaga skupiona jest na Funduszu Sprawiedliwej Transformacji – największym instrumencie finansowym w pełni dedykowanym tej tematyce, stanowiącym jednocześnie główny przedmiot pracy. Problematyka omawiana w rozdziale osadzona jest również w kontekście wpływu transformacji klimatycznej na polski rynek pracy. Rozdział III pracy stanowi geograficzne zniuansowanie problematyki poruszonej w Rozdziale II. Omówione zostało w nim zróżnicowanie wyzwań oraz szans rozwojowych wynikających z wdrażania Funduszu Sprawiedliwej Transformacji na przykładzie województwa śląskiego – regionu objętego jego działaniem. W rozdziale przedstawiona jest również ocena możliwości realizacji założeń sprawiedliwej transformacji przez polskie państwo oraz wpływu, jaki na te możliwości wywiera Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. W podsumowaniu pracy zweryfikowana została główna hipoteza oraz udzielono odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Zawarto także ocenę dotkliwości i skali zarówno obserwowanych, jak i potencjalnych społecznych skutków wdrażania w Polsce polityki mitygacji i adaptacji do zmian klimatu – ze szczególnym uwzględnieniem jej wpływu na sytuację na polskim rynku pracy.

This thesis is dedicated to the Just Transition Fund as a tool aimed at mitigating the negative socio-economic consequences of climate action. The introduction formulates the research hypothesis and questions. The central hypothesis assumes that climate change, which has been unequivocally confirmed by scientific consensus, requires urgent remedial action. However, such action will bring significant challenges to regions whose development is heavily dependent on coal mining. The Just Transition Fund responds to these challenges, enabling a substantial, though not complete, reduction of the negative impacts resulting from undertaken climate policies. To verify this hypothesis, two research questions are posed: first, regarding the severity and scale of risks to the Polish labor market that may arise from implementing policies focused on reducing greenhouse gas emissions and adapting to climate change (with particular emphasis on regions most exposed to the adverse effects of such policies); and second, to what extent the Just Transition Mechanism proposed by the European Union for Poland responds to and realistically enables the mitigation of the negative social impacts of implementing climate policy. Chapter I of the thesis presents the specific context in which public policies aimed at adaptation and mitigation of climate change are embedded. It includes key definitions, assumptions, and the path leading to the current international, treaty-based scientific consensus on contemporary climate change and its anthropogenic causes. The chapter also discusses the legal and political framework derived from global climate negotiations and how these frameworks are being implemented within the European Union in response to both the causes and consequences of climate threats. Chapter II is devoted to the potential and already observable socio-economic impacts of changes stemming from the ecological transformation, taking into account their geographical context. It outlines the direction of mitigation efforts adopted by the European Union under the European Green Deal. Particular attention is given to the Just Transition Fund—the largest financial instrument entirely dedicated to this issue and the central focus of the thesis. The chapter also situates the issue within the context of the ecological transition’s impact on the Polish labor market. Chapter III offers a geographically nuanced perspective on the issues discussed in Chapter II. It examines the differentiated challenges and development opportunities arising from the implementation of the Just Transition Fund, using the Silesian Voivodeship—one of the regions covered by the Fund—as a case study. The chapter also assesses Poland’s capacity to achieve the objectives of a just transition and the influence of the Just Transition Fund on those prospects. In the conclusion, the main hypothesis is verified and the research questions posed in the thesis are answered. The thesis also includes an assessment of the severity and scale of both observed and potential social impacts of implementing climate mitigation and adaptation policies in Poland, with particular emphasis on their influence on the Polish labor market.