Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej na Niżu Polskim

Cele pracy można określić jako weryfikację dotychczasowych ustaleń, dokonanych w świetle aktualnego zestawu informacji. Jednakże, ze względu na wielowymiarowy charakter rozważanego w tytule pojęcia ograniczyłem się do kilku wybranych aspektów. To znaczy: a) charakterystyka domostw; b) charakter organizacyjny i strukturalny podstawowych form osadniczych; c) lokalizacja form osadowych; oraz d) struktura osadnicza społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej (dalej: KCWR) na Niżu Polskim. Starałem się udowodnić tezę, zgodnie z którą zachowania osadnicze ludów KCWR, funkcjonujących na badanym obszarze należy rozpatrywać w wymiarze wielomodelowym. A więc, z punktu widzenia różnorodności w podejmowaniu decyzji osadniczych. W ramach zagadnień poruszonych w rozprawie należy wskazać na kilka ważnych wniosków. Wysoka preferencja dla zróżnicowanych warunków topograficznych (rzeźby terenu) świadczy o tym, że osadnicy nie były wyłącznie ograniczeni do jednego typu środowiska. W ten sposób maksymalnie wykorzystywali możliwości, jakie im dawał ówczesny system naturalny. Ludność KCWR budowała długie domy wsparte na rzędach pionowo wbitych słupów oraz szereg alternatywnych form zabezpieczających ich przed zmiennymi warunkami atmosferycznymi. Obejmowały one różne elementy mieszkalne zagłębione w ziemię. Fakt ten potwierdza tezę o różnicach w szeregu rozwiązań dotyczących funkcjonalności oraz stosowanych technik mieszkaniowych i architektonicznych. Podstawową formą osadnictwa ludności KCWR były wyodrębnione przestrzennie skupiska. Jednostki te składały się z naziemnej zabudowy słupowej - długiego domu (dla stabilnego osadnictwa) oraz towarzyszących, zróżnicowanych pod względem formy, wielkości i funkcji jam gospodarczej. Uzupełnieniem tego modelu były mniejsze osady krótkotrwałe, z domostwami zagłębionymi w grunt. Ta ostatnia forma aktywności siedliskowej byłaby powszechna w przypadku osadnictwa o charakterze logistycznym. Niewątpliwie, określenie stopnia stabilności osadnictwa KCWR jest dość złożone. Liczne dane wydają się sugerować, że system funkcjonowania przestrzennego mógł składać się z dwóch facji: a) pierwszy, o wysokim stopniu osiadłości; b) drugi o pewnym stopniu zmienności, ale nie takiej, jak mobilność ludów łowiecko-zbierackich. Populacje omawianej tradycji kulturowej, poszukując miejsc do zamieszkania kierowały się ustalonymi zasadami oceny przestrzenno-środowiskowej, a być może i poglądów wierzeniowych. O ile lokalizacja miejsc osadniczych odzwierciedlała ścisły dobór ekumeny osadniczej, o tyle pozostałe tereny niemal wyłącznie wykorzystywano w procesie przemieszczania się i poszukiwania kolejnych stref odpowiadających założeniom osadniczym i gospodarczym. Zjawiska te są zapewne związane z całą kwestią długości funkcjonowania osad, dynamiki ich rozwoju i struktury. Istotnym elementem determinującym powyższy charakter jest także poszanowanie obszarów, a właściwie reguł na granicach odmiennych formacji społeczno-kulturowych i gospodarczych (KCWR a ludy późnego mezolitu). Na koniec, warto podkreślić, iż niniejszego opracowanie nie należy traktować jako całościowej syntezy i rekonstrukcji wszystkich interesujących mnie zagadnień. Zakres jej problematyki mogą stanowić odrębne tematy innych rozpraw.

The aims of the thesis can be described as the verification of current findings made in the light of the up-to-date body of information. However, with respect to the multidimensional character of the notion considered in the title I have limited to a few selected aspects. It means: a) characteristics of houses; b) organizational and structural nature of basic settlements forms; c) the location of sedimentary forms; and d) on the settlement structure of Linear Band Pottery Culture (LBK) societies on the Polish Lowland. I endeavor to prove the thesis, whereby settlement behavior of the LBK peoples functioning on the area under research ought to be considered in a multi-model dimension. I mean from the perspective of diversity in taking settlement decisions. From the perspective of the issues addressed in the dissertation one should point to several important conclusions. The high preference for varied topographical conditions proves that the settlers were not confined to only one type of environment. In this way they made the most of opportunities offered by the contemporary environmental system. The LBK communities built longhouses supported by a row of posts embedded vertically and a number of alternative forms protecting them from changeable weather conditions. They included various dwelling features located in the ground. The fact corroborates a thesis of differences in a number of solutions concerning functionality and applied dwelling and architectural techniques. The basic form of the LBK settlements constituted spatially isolated settlement clusters. Such units consisted of surface post construction with a longhouse (for stable settlement) and accompanying varied with respect to form, size and function economic features. This type was complemented by smaller short-term settlements with features of less permanent character with house/-s located in the ground. The latter form of settlement activity would be common in the case of settlement of logistic character. Undoubtedly, the stability of the LBK settlement on a larger scale is quite complex. Ample data seem to suggest that the system of spatial functioning may have consisted of two facies: a) the first one of a high degree of sedentism; and b) the second of a certain degree of changeability. The populations discussed cultural tradition while searching for places to settle were guided by set rules of a spatial and environmental assessment. While the location of the LBK settlements characterized the strict selection of a settlement of a settlement ecumene, the remaining areas were used almost exclusively in the process of travelling and searching for subsequent zones corresponding to settlement and economic assumptions (settlement of logistic character). These phenomena are surely related to the whole issue of settlements’ functioning length, the dynamics of their development and structure. A significant element which determines the above-mentioned character is also connected to respecting areas and actually rules on the borders of dissimilar socio-cultural and economic formations (LBK versus Late Mesolithic societies). Finally, it is worth emphasizing that this study should not be treated as a comprehensive synthesis and reconstruction of all the phenomena which are of interest to me. Extent of its problematic may be separate topics of other dissertations.