Niedyskursywne praktyki społeczne. Próba wyjścia poza racjonalistyczny paradygmat filozofii społecznej

Praca stanowi próbę wydobycia niedyskursywnych aspektów rzeczywistości społecznej i ukazania ich znaczenia dla myślenia o naszym życiu społecznym w oparciu o pojęcie niedyskursywnych praktyk społecznych. Przez niedyskursywne praktyki społeczne rozumiem praktyki, które są niezależne od języka, lub w których język pełni wyłącznie rolę drugorzędną. Odpowiednio, praktyki dyskursywne to praktyki, których semantyczne i normatywne znaczenie konstytuowane jest przez język. Paradygmatem racjonalistycznym w filozofii społecznej określam dążenie do generalizacji semantycznego i normatywnego znaczenia zachowania, działań czy praktyk, które w celu osiągnięcia jedności ujęcia rzeczywistości społecznej zatraca jej różnorodność. Rozważania prowadzone są w dialogu z filozofią Ludwiga Wittgensteina, co znajduje uzasadnienie w tym, że współczesne rozumienie pojęcia praktyki – i rzeczywistości społecznej w ogóle – jest w wielu przypadkach bezpośrednio lub pośrednio osadzone w interpretacjach myśli Wittgensteina, w szczególności jego uwag o kierowaniu się regułą. Jednym z zamiarów pracy jest pokazanie, że filozofia Wittgensteina może zaoferować nam znacznie bogatsze zasoby do opisu rzeczywistości społecznej, w tym jej aspektów niedyskursywnych, niż się zazwyczaj uważa. Doktorat składa się ze wstępu, wprowadzenia, trzech rozdziałów, dodatku oraz uwag końcowych. We Wprowadzeniu przedstawiam zapożyczony od G. E. M. Anscombe przykład osoby, która pomimo nieposiadania zdolności językowych, angażuje się w praktyki społeczności osób, wśród których żyje, w tym również niektóre praktyki, które Anscombe określa językowymi. Przykład ten nadaje ton całej rozprawie w ten sposób, że starając się odpowiedzieć na pytanie, co jest zaangażowane w dostęp takiej osoby do obszaru rzeczywistości, który – jak się zdaje – powinien być dostępny wyłącznie osobom posługującym się językiem, rozjaśniam równocześnie pojęcie niedyskursywnych praktyk społecznych. Rozdział pierwszy poświęcony jest roli, jaką w naszych praktykach pełnią reakcje, w tym prymitywne reakcje. Rozdział drugi dotyczy relacji między praktykami a pojęciami. W Rozdziale trzecim omawiam relację między praktykami a regułami. Przedmiotem Dodatku jest relacja między praktykami a wyjaśnieniami w kontekście doświadczenia percepcyjnego. W Uwagach końcowych formułuję wnioski dotyczące pojęcia niedyskursywnych praktyk społecznych i praktyk społecznych w ogóle, a także zwracam uwagę na wkład moich rozważań w recepcję myśli Wittgensteina.

The dissertation is an attempt to bring out the non-discursive aspects of social reality and to show their relevance for thinking about our social life. I proceed by introducing the notion of non-discursive social practices. By non-discursive social practices, I mean practices that are not dependent on language or in which language plays only a secondary role. Correspondingly, discursive practices are practices whose semantic and normative significance is constituted by language. By the rationalist paradigm in social philosophy, I mean an endeavour to generalise the semantic and normative significance of behaviour, actions or practices, which, in order to achieve a unitary account of social reality, obliterates its diversity. The reflections are carried out in dialogue with the philosophy of Ludwig Wittgenstein, which is justified by the fact that contemporary understandings of the concept of practice – and of social reality in general – are often directly or indirectly embedded in interpretations of Wittgenstein’s thought, in particular his rule-following remarks. One of the intentions of the dissertation is to show that in Wittgenstein’s philosophy, we can find resources for a much richer description of social reality, including its non-discursive aspects, than is usually thought. The dissertation consists of an introduction, three chapters, an appendix, and concluding remarks. In the Introduction, I present an example borrowed from G. E. M. Anscombe of a person who, despite not having linguistic capacities, engages in the practices of the community of language-users among whom they live, including some of the practices that Anscombe calls linguistic. This example sets the tone for the whole dissertation in that, while attempting to answer the question of what is involved in such a person’s access to the realm of reality that – as it may seem – should be available only to language-users, I simultaneously elucidate the notion of non-discursive social practices. Chapter one deals with the role that reactions, including primitive reactions, play in our practices. Chapter two examines the relationship between practices and concepts. In Chapter three, I discuss the relationship between practices and rules. The Appendix focuses on the relation between practices and explanations within the context of perceptual experience. In the Concluding remarks, I formulate conclusions pertaining to the notion of non-discursive social practices and social practices in general, and draw attention to the contribution to the reception of Wittgenstein’s thought.