Wykorzystanie analizy pochówków ciałopalnych do rekonstrukcji rytuału i identyfikacji kulturowej na przykładzie stanowiska Brudnice, stan. 5, gm. Żuromin

Przeprowadzone badania dotyczyły analizy bioarcheologicznej przepalonych szczątków ludzkich z wybranych pochówków kultury przeworskiej i wielbarskiej z wielokulturowego cmentarzyska datowanego na okres wpływów rzymskich w Brudnicach. W pracy przebadana została seria 208 grobów, w tym 54 związane z kulturą przeworską, 126 z kulturą wielbarską oraz 28 zespołów grobowych nieprzyporządkowanych do żadnej z kultur. Celem badań była szczegółowa charakterystyka przepalonych szczątków ludzkich z pochówków przeworskich i wielbarskich oraz sprawdzenie, czy na podstawie zgromadzonych w ten sposób danych można zaobserwować różnice w szczegółach obrządku pogrzebowego obu kultur na tym cmentarzysku. W ramach badań przeprowadziłam wieloaspektową analizę bioarcheologiczną i tafonomiczną, obejmującą takie cechy, jak: rodzaj grobu, stan zachowania obiektu, całkowita masa kości w pochówku, rozdrobnienie (frakcje wielkościowe i długość największego fragmentu), proporcje zidentyfikowanych części szkieletu w pochówkach, stopień przepalenia, profil biologiczny (liczba osobników, wiek w chwili śmierci i płeć zmarłych). Badania przeprowadziłam w oparciu o metodę analizy pochówków ciałopalnych według McKinley (1994). Zgromadzone dane przetestowałam za pomocą testów nieparametrycznych w celu obserwacji różnic pomiędzy opisanymi cechami w ramach różnych kontekstów archeologicznych (rodzaj grobu i stan zachowania obiektów) oraz kultur archeologicznych użytkujących cmentarzysko w Brudnicach. W celu stwierdzenia, które z analizowanych cech pozwalają najlepiej rozróżnić pochówki przeworskie od wielbarskich, została zastosowana analiza dyskryminacyjna. W wielbarskich grobach jamowych było zwykle o wiele mniej kości niż w grobach przeworskich. Są one też bardziej rozdrobnione, choć w tym wypadku różnice pomiędzy obiema kulturami są znacznie mniejsze i ich charakter jest raczej jakościowy niż ilościowy. Proporcje masy poszczególnych frakcji są porównywalne, natomiast długości największych fragmentów w każdej kategorii anatomicznej są wyższe w grobach przeworskich. Jedynie w przypadku pomiarów kończyny górnej różnica nie jest istotna statystycznie. Wskaźnik identyfikacji RAI i średnie proporcje zidentyfikowanych części szkieletu są zbliżone w grobach jamowych obu kultur. W kulturze przeworskiej porównanie szczątków z różnych rodzajów grobu pokazuje, że różnica w stanie zachowania kości nie wynika z samej obecności popielnic, które zabezpieczają szczątki przed warunkami środowiskowymi, tylko wyróżnia pewien typ grobu popielnicowego. Z kolei w grupie wielbarskiej nie występowały oczekiwane wcześniej różnice w szczątkach pochodzących z grobów zachowanych dobrze a uszkodzonych i zniszczonych. Ponieważ wpływ warunków środowiskowych na kości z Brudnic okazał się mniejszy niż oczekiwano we wszystkich analizowanych parametrach, obserwowane różnice mogą mieć podłoże w sposobie potraktowania szczątków podczas rytuału pogrzebowego. Porównywalny stopień przepalenia we wszystkich analizowanych grobach świadczy o tym, że sama kremacja mogła przebiegać podobnie w obu kulturach, a jej celem było kompletne przepalenie szczątków zmarłego. Natomiast sposób postępowania z kośćmi po ciałopaleniu był różny, o czym świadczą różnice w całkowitej masie i stopniu fragmentacji szczątków odkrywanych w grobach. Analiza dyskryminacyjna oparta na cechach, które okazały się najbardziej zróżnicowane pozwoliła powiązać niektóre groby nieokreślone z konkretną kulturą. Skuteczność rozpoznania grobów na podstawie analizowanych cech 100% dla kultury wielbarskiej i 80% dla przeworskiej pokazuje, że zaobserwowane różnice między szczątkami wielbarskimi i przeworskimi nie mogą być przypadkowe. Na cmentarzysku w Brudnicach najbardziej użyteczna dla rozróżnienia grobów przeworskich i wielbarskich była różnica fragmentacji, która związana jest z manipulacją szczątkami po kremacji. Uzyskane wyniki w Brudnicach w przyszłości warto przeanalizować w kontekście chronologii poszczególnych zespołów grobowych.

Site 5 in Brudnice is a multicultural cemetery dating to the Roman Period which is located in Northern Mazovia, and is a statement of the Przeworsk-Wielbark relations in this part of the ancient world. The research concerned bioarchaeological analysis of cremated human remains from selected burials of the Przeworsk and Wielbark cultures from this site. The study examined a series of 208 graves, including 54 associated with the Przeworsk culture, 126 with the Wielbark culture, and 28 graves not assigned to any of the cultures. The aim of the study was to characterize the cremated human remains from the Przeworsk and Wielbark burials, and to verify whether differences in the details of the burial rites between these cultures in the Brudnice site can be observed based on the analysis of cremated bones. I conducted a multifaceted bioarchaeological and taphonomic analysis, including such features as grave type, state of preservation of the object, total weight of bones in the burial, fragmentation (size fractions and length of the largest fragment), proportions of identified skeletal parts in the burials, degree of burning and biological profile. I tested the collected data using non-parametric statistical tests to observe differences between the described features of cremated remains within different archaeological contexts (grave type and preservation state of objects) and archaeological cultures using the Brudnice cemetery. The discriminant analysis was used to determine which of the analysed characteristics best distinguish between the Przeworsk and Wielbark burials. There are usually far fewer bones in Wielbark pit graves than in Przeworsk ones. They are also more fragmented, although in this case the differences between the two cultures are much smaller and their nature is qualitative rather than quantitative. The proportions of size fractions (fractional weight) are comparable, while the lengths of the largest fragments in each anatomical category are higher in the Przeworsk graves. The average proportions of identified skeletal parts are similar in the pit graves of both cultures. In the Przeworsk culture, the best-preserved remains were found in multi-vessel graves. A comparison of remains from different types of graves shows that the difference in the state of preservation of bones is not due to the mere presence of vessels, which protect the remains from environmental conditions, but distinguishes a certain type of grave — multi-vessel. In addition, the previously expected differences in the description of remains from well-preserved versus damaged and destroyed objects were not present in the Wielbark graves. In light of the results, the impact of environmental conditions on the bones from Brudnice turned out to be less than expected, in all analysed parameters, so the observed differences may have a basis in the way the remains were treated during the burial ritual. The comparable degree of cremation in all the graves analysed indicates that the cremation process may have proceeded similarly in both cultures, with the goal of completely cremating the remains of the deceased. On the other hand, differences in the total weight and degree of fragmentation of the remains discovered in the graves indicate that the handling of bones after the cremation varied. Discriminant analysis based on described features showed that the differences between the remains of the Wielbark and Przeworsk cultures at Brudnice are large enough to allow cultural identification with little error. 4 Based on the total weight of the bones and the length of the largest fragments, the efficiency of grave identification was 100% for Wielbark culture and 80% for Przeworsk culture. Thus, the observed differences between Wielbark and Przeworsk remains cannot be coincidental. Based on discriminant analysis, it was possible to classify half of the objects with no predetermined affiliation into any of the cultures.