Alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich w Unii Europejskiej

Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów należy do priorytetowych zadań stawianych instytucjom unijnym już od kilku dekad. Realizując ten cel, na poziomie UE koncentrowano się do niedawna przede wszystkim na kwestiach materialnoprawnych, przyjmując, iż podstawową rolą prawa jest ochrona podmiotu słabszego w prawie materialnym. Mniej uwagi natomiast poświęcano środkom mającym na celu rozwinięcie gwarancji proceduralnych umożliwiającym efektywne dochodzenie roszczeń konsumenckich. Tymczasem materialnoprawna ochrona praw konsumenta pozostaje bez wartości, gdy prawa te nie mogą być skutecznie egzekwowane lub gdy proces ten jest utrudniony m.in. z uwagi na konieczność ponoszenia wysokich kosztów. Szczególnym wyzwaniem jest zapewnienie takiego mechanizmu, który umożliwi efektywne dochodzenie roszczeń konsumentów wynikających zwłaszcza z umów transgranicznych. Konsumenci nabywając towary bądź usługi od podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w innym państwie członkowskim napotykają powiem na problemy, które uniemożliwiają im korzystanie z gwarantowanej ochrony prawnej. Liczne działania unijne egzemplifikują widoczną zmianę polityki unijnej w zakresie prawa konsumenckiego, polegającą na stopniowym odchodzeniu od dalszego regulowania kwestii materialnoprawnych na rzecz podejmowania środków mających na celu rozwinięcie gwarancji proceduralnych umożliwiających efektywny dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Instytucje unijne podjęły działania na rzecz urzeczywistnienia powyższego prawa poprzez stworzenie systemu umożliwiającego efektywne dochodzenie roszczeń konsumenckich. Wykorzystywanym w tym celu narzędziem są alternatywne dla sądownictwa powszechnego metody rozwiązywania sporów (ADR, ang. alternative dispute resolution) oraz ich internetowe odpowiedniki (ODR, ang. online dispute resolution).W niniejszej rozprawie doktorskiej, złożonej z sześciu rozdziałów, dokonano weryfikacji hipotezy mówiącej o tym, że prawo Unii Europejskiej wywiera istotny wpływ na możliwość pozasądowego dochodzenia roszczeń konsumenckich, wynikających z umów między konsumentami, a przedsiębiorcami (C2B, ang. consumer-to-business).Dla jasności dalszych wywodów, w pierwszym rozdziale pracy przedstawiono pojęcie ADR oraz pojawiający się coraz częściej w literaturze przedmiotu termin CADR, określający alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich. W rozdziale tym zaprezentowano także korzyści, jakie wiążą się z wykorzystaniem metod pozasądowych do rozwiązywania tego typu sporów oraz ryzyka wiążące się z tym procesem. W kolejnym rozdziale dokonano analizy rozwoju ADR w sporach konsumenckich w prawie UE, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu systemowego. W trzecim rozdziale zweryfikowano zależność istniejącą między pozasądowym dochodzeniem roszczeń konsumenckich a dostępem do wymiaru sprawiedliwości (ang. access to justice), uwzględniając aktualną wciąż koncepcję Mauro Cappelletti, wypracowaną w ramach the Florence Access to Justice Project w 1978. Po przeanalizowaniu w czwartym rozdziale pracy najnowszych danych na temat sytuacji konsumentów na rynku wewnętrznym UE, zidentyfikowano bariery ograniczające dostęp do wymiaru sprawiedliwości. W oparciu o przeprowadzoną w ten sposób analizę opracowano wytyczne dla modelowego systemu ADR, którego wdrożenie pozwoli na rozwiązanie zidentyfikowanych wcześniej problemów ograniczających dostęp ochrony prawnej. W piątym rozdziale pracy rozwiązania zaproponowane w ramach wspomnianego modelu zostały skonfrontowane z ustrojem unijnego systemu ADR w kształcie nadanym dyrektywą 2013/11/UE oraz rozporządzeniem nr 524/2013. W celu dokonania oceny możliwości dochodzenia roszczeń konsumenckich w Polsce po wprowadzeniu w życie tych aktów prawnych, w szóstym rozdziale pracy doktorskiej dokonano analizy procesu implementacji powyższych rozwiązań unijnych do prawa polskiego.

Ensuring high quality of consumer protection constitutes one of the basic targets of the EU policies. A number of measures have been taken at the EU level aiming at establishing proper substantive law based protection standards. Less attention was paid however to the procedure-related issues, connected with facilitating the right of effective consumer redress. Admittedly, it is obvious that consumer rights as guaranteed by the European legislator have not value if they cannot be effectively enforced or if this process is made difficult, for example by high costs. It remains to be a special challenge to establish such mechanism which will enable effective consumer redress arising in particular out of trans-boarder transactions. The fact is that purchasing goods or services from commercial entities conducting business activity in another member state, consumers encounter numerous problems which make it impossible to apply the protection as is guaranteed for them in the relevant substantive law. In order to respond to the above mentioned problems in the recent years there has been a change in the EU policy in the domain of consumer law that consists in gradual withdrawal from passing further legal regulations in relation to issues belonging to substantive law and simultaneously taking measures aiming at development of the procedure-related guarantees facilitating effective access to justice. In the initiatives the EU institutions took the effort to materialise the above mentioned right in order to create a system allowing for effective consumer redress in trans-border trade. These initiatives focused on the use of alternative dispute resolution (hereinafter referred to as the “ADR”) as well as so called online dispute resolution methods (hereinafter referred to as the “ODR”) for resolving disputes between consumers and entrepreneurs.In my doctoral dissertation, which consists of 6 chapters, I argue that the EU law has a vital effect on the possibility of the consumer redress via alternative dispute resolution methods. For the sake of clarity of the discussion I focus firstly on accounting for the notion of ADR and CADR, the latter being a newly coined term used in the literature of the subject defining the alternative methods of resolving consumer disputes. I discuss there the benefits which are connected with the use the out-of-court methods for resolving consumer disputes and the controversies which inadvertently accompany this process. Secondly, I verify the origins and further development of the consumer ADR in the EU with special consideration of the EU legislative framework in this respect. Against this background, in the third chapter I verify how the ADR methods influence the access to justice, bearing in mind the pretty law value of claims as is typical for consumer claims. To this end I deploy the findings of the Florence Access to Justice Project launched by Mauro Cappelletti (1978). In forth chapter, after having briefly analyzed the latest data on the consumer behavior, I embark on the task of identifying some burning problems related to the issue under scrutiny. In an attempt to suggest relevant solutions, I then create a theoretical framework for consumer dispute resolution which is free from the problems identified limiting consumer access to justice. Then, the subsequent part of the discussion is coached in the strictly legal context, since there I compare the proposed model with the latest EU legislative framework on consumer ADR set up by the directive 2013/11/EU and by the regulation no. 524/2013. However, it is impossible to assess the impact of those acts on the consumer situation without considering the process of the implementation of the EU law to legal orders of specific member states.